اتوسا

۱. [زبان اوستایی] : هوتَ اُسا/خوتَ اُسا H/Xutawsā
۲. [پارسیِ کهن] : اوتَؤثا Utawthā
۳. [یونانی] : اَتُسَ atosa
۴. [فارسی کنونی] : آتوسا Ātusā
🚨نکته: در پارسیِ هخامنشی سِدایِ ( ث:Th ) که امروزه دیگر تلفظ نمی کنیم ( اما هم اکنون در انگلیسی و هم در عربی هست ) وجود داشته است.

پسر ارشد آتوسا، خشایارشا بزرگ، پسر ارشد داریوش بزرگ نبود ولی به دلیل زیرکی و نسب پدری او به کوروش بزرگ، توانست که پسرش را جانشین همسرش کند. روایت هرودوت در مورد او، بازتابی از روایت های پارسی ها در مورد قدرت او است. گرچه در منابع تاریخی سخنی از مذهب آتوسا نیامده، لیکن نام او نمودی از نام زرتشتی هتوئسه است که نشان می دهد، پیرو آیین زرتشت بوده است. هرودوت، با روایت داستانی، اولین جنگ بین ایرانیان و یونانیان را به آتوسا و پزشک محرم او، دموکدس، مربوط می سازد.
هوتوسا ( زرتشتی: Hutaosā؛ در زبان پهلوی Hudōs، در روایات سنتی متاخر، خواهر و همسر ویشتاسب ) یکی از افرادی است که نامش در لیست یشت ۱۳، آیهٔ ۱۳۹، در بین افراد مرتبط احتمالی با زرتشت، قرار دارد. در اوستا، فروهر «هوتَوسا ( هوتوس، آتوسا ) ی پاکدین» را ستوده است. در حالی که زرتشت، در گاهان، بارها از حامی خود ویشتاسب، نام برده، ولی کوچک ترین اشاره ای به هوتَوسا نکرده است. آموزگار و تفضلی ( به استناد «گوش یشت» ) بر این باورند که هوتَوسا پیش از همه به دین زرتشت گرویده، و احتمالاً به توصیه او، شوهرش کی گشتاسب نیز پیرو این دین شده است.
در گوش یشت، زرتشت، تنها نیایش می کند تا هوتوسای نیک و شریف، به آیین او بگرود و سبب شهرت نیکی برای او شود. در روایات پهلوی چنین روایت شده که روان گشتاسب در پی بی هوشی به بهشت رفته و ارجمندی پذیرفتن دین را، به او می نمایند. پس آن گاه وقتی که گشتاسب به هوش آمد، به هوتوس بانگ می زند که زرتشت کجاست تا به دین او درآییم. زرتشت بانگ را می شوند، پیش می رود و گشتاسب ایمان می آورد. در دینکرد و زراتشت نامه، هوتوس پیش از شاه آئین زرتشت را می پذیرد. در هر حال، گرچه در گاهان زرتشت نامی از هوتَوسا نیامده، اما برای پیروان زرتشت اسطوره هوتَوسا به مرور ایجاد گشته و جان گرفته است. او در مقام یکی از نخستین کسانی که به زرتشت ایمان آورده، از منزلتی خاص برخوردار است. در گزیده های زادسپرم هوتوس بزرگ ترین یاور زرتشت است.
در اوستا، مادر اسفندیار، Hutaosā ( در متون تفسیری پارسیگ: Hutōs، طبری نام وی را کُتوس و بلعمی، «خطوس» ثبت کردند ) از خاندان نوذر است. در آیادگار، گشتاسب سخن از «هُتوس، خواهر و همسرم، که از من ۳۰ پسر به دنیا آورده است» می کند. با این وجود، حقیقی، نام مادر اسفندیار را ناهید، دختر سزار ( قیصر ) «که گشتاسب شاه او را کتایون می نامد» ثبت کرده است. فردوسی و ثعالبی نام او را فقط کتایون می دانند. بنابر گزارش این دو، او دختر پادشاه روم بود و با گشتاسب ازدواج کرد، در حالی که گشتاسب از سرزمینش به «سرزمین سزار» تبعید شده بود.