آتشکده نوبهار یا معبد نوبهار ( سانسکریت: برگرفته از واژهٔ ناواویهارا «معبد نو»، از دوران برمکیان به بعد: مسجد نُه گنبد ) ، نام آتشکدهٔ زرتشتی و بعدها معبدی بودایی در بلخ بود. دقیقی طوسی در گشتاسب نامه آورده است که در زمان لهراسب و گشتاسب شهر بلخ از مراکز مهم دینی بوده و در آنجا آتشکده ای ساخته بودند و آن را نوبهار می خواندند؛ و همچون مکه که امروزه مورد توجه مسلمانان جهان است، از نقاط مختلف دنیا برای زیارت به آنجا روی می آوردند. پادشاهان ایرانی این مرکز و متولی آن را احترام زیادی داشتند و آن را با حریر سبز پوشانده بودند و در زمان ساسانیان از بزرگترین آتشکده های زرتشتی بود.
... [مشاهده متن کامل]
نوبهار، نام پرستشگاهی در شهر بلخ بوده است. به نوشته برخی منابع، این پرستشگاه که به دستور کیقباد ساخته شده بوده، در نظر پارسیان همان منزلت مکه را برای مسلمانان داشته است پژوهش های اخیر، نوبهار را معبدی بودایی معرفی می کند که نقل است که چند تن از مقدسین بودایی در آنجا مدفون بودند، بویژه آن که از روی کتیبه های آشوکا ( متوفی در ۲۳۲ میلادی ) در نَنْگرهار و قندهار، می توان دریافت که کیش بودایی در این نواحی رواج داشته است. اما به قطع و یقین نمی توان گفت که آیا نوبهار آتشکده بوده یا معبد بودایی. برای حل این ناسازگاری، ابتدا نوبهار را آتشکده دانسته اند که بعدها مقارن ظهور اسلام به مرکز مهم بوداییان باختر تبدیل شده است . در شعر ابوالهول حِمْیَری، در مدح فضل بن ربیع و قدح یحیی بن خالد، نوبهار خانه شرک خوانده شده که در آن آتش بزرگ نگاه داشته می شود. البته این، تعریفی مبهم است و حکم قطعی را دشوار می سازد. اما در این که چرا مرکز بودایی در شهر بلخ به وجود آمد، سخن بسیار است و هنوز این نکته به طور کامل روشن نشده است. عده ای از محققان برآنند که بعد از انقراض سلطنت هخامنشی بلخ از سایر نواحی ایران جدا شد و ارتباط نزدیکی بین باختر و هند برقرار گشت. گویند در سال ۲۶ پیش از میلاد، پادشاه هند آشوکا که دین بودایی داشت، مبشرینی برای ترویج این دین به سوی بلخ و قندهار فرستاد. ع. پاشایی در کتاب بودا آورده است: خراسان گذشته، خاصه بلخ را به اعتبار وجود معبد نوبهار می توان سرزمین بودایی دانست. بوداییان در این معبد در برابر مجسمهٔ بودا به نماز می پرداختند. به گفتهٔ علی بن حسین مسعودی این معبد دینی دارای موقوفات زیاد بوده و پرده دار آن را «برمک» ( برگرفته از واژهٔ سنسکریت پاراماکا प्रमुख، "پیشوا" ) می نامیدند و این لقب برای کلیهٔ کسانی بود که افتخار سدانت نوبهار را داشتند و خاندان برمکیان را نیز بدین اسم خوانند، چون جد خالد بن برمک سدانت این خانه را داشت. بنای آن از نظر ساختمان از محکمترین بناهای روز بوده است. مسعودی اضافه می کند که بر سردر نوبهار نوشته ای به این مضمون به فارسی نوشته شده بود، پادشاهان را سه صفت لازم است: عقل و صبر و مال. پس از ورود اسلام و در دوره حکومت اسلامی، معابد زرتشتیان و بودائیان از فعالیت بازماند یا تبدیل به مسجد شدند و عدهٔ زیادی هم تخریب شد. نوبهار یکی از معابدی بود که در زمان فضل برمکی به صورت مسجد جامع درآمد و بعداً نام مسجد نُه گنبد را کسب کرد. یعقوب لیث صفاری نیز در این کار سهم گرفته و حتی بقایای آثار نوبهار را که دارائی این سرزمین بود، برای خلیفهٔ عباسی به عنوان تحفه فرستاد و سر انجام توسط چنگیزخان تمام آبادی های بلخ همراه این بنای تاریخی که در آن زمان مسجد جامع شهر بود، ویران شد. امروزه به جز یکی از دروازه های شش گانه جنوبی شهر که به نام دروازه نوبهار است، اثر دیگری از آن نمانده است.
... [مشاهده متن کامل]
نوبهار، نام پرستشگاهی در شهر بلخ بوده است. به نوشته برخی منابع، این پرستشگاه که به دستور کیقباد ساخته شده بوده، در نظر پارسیان همان منزلت مکه را برای مسلمانان داشته است پژوهش های اخیر، نوبهار را معبدی بودایی معرفی می کند که نقل است که چند تن از مقدسین بودایی در آنجا مدفون بودند، بویژه آن که از روی کتیبه های آشوکا ( متوفی در ۲۳۲ میلادی ) در نَنْگرهار و قندهار، می توان دریافت که کیش بودایی در این نواحی رواج داشته است. اما به قطع و یقین نمی توان گفت که آیا نوبهار آتشکده بوده یا معبد بودایی. برای حل این ناسازگاری، ابتدا نوبهار را آتشکده دانسته اند که بعدها مقارن ظهور اسلام به مرکز مهم بوداییان باختر تبدیل شده است . در شعر ابوالهول حِمْیَری، در مدح فضل بن ربیع و قدح یحیی بن خالد، نوبهار خانه شرک خوانده شده که در آن آتش بزرگ نگاه داشته می شود. البته این، تعریفی مبهم است و حکم قطعی را دشوار می سازد. اما در این که چرا مرکز بودایی در شهر بلخ به وجود آمد، سخن بسیار است و هنوز این نکته به طور کامل روشن نشده است. عده ای از محققان برآنند که بعد از انقراض سلطنت هخامنشی بلخ از سایر نواحی ایران جدا شد و ارتباط نزدیکی بین باختر و هند برقرار گشت. گویند در سال ۲۶ پیش از میلاد، پادشاه هند آشوکا که دین بودایی داشت، مبشرینی برای ترویج این دین به سوی بلخ و قندهار فرستاد. ع. پاشایی در کتاب بودا آورده است: خراسان گذشته، خاصه بلخ را به اعتبار وجود معبد نوبهار می توان سرزمین بودایی دانست. بوداییان در این معبد در برابر مجسمهٔ بودا به نماز می پرداختند. به گفتهٔ علی بن حسین مسعودی این معبد دینی دارای موقوفات زیاد بوده و پرده دار آن را «برمک» ( برگرفته از واژهٔ سنسکریت پاراماکا प्रमुख، "پیشوا" ) می نامیدند و این لقب برای کلیهٔ کسانی بود که افتخار سدانت نوبهار را داشتند و خاندان برمکیان را نیز بدین اسم خوانند، چون جد خالد بن برمک سدانت این خانه را داشت. بنای آن از نظر ساختمان از محکمترین بناهای روز بوده است. مسعودی اضافه می کند که بر سردر نوبهار نوشته ای به این مضمون به فارسی نوشته شده بود، پادشاهان را سه صفت لازم است: عقل و صبر و مال. پس از ورود اسلام و در دوره حکومت اسلامی، معابد زرتشتیان و بودائیان از فعالیت بازماند یا تبدیل به مسجد شدند و عدهٔ زیادی هم تخریب شد. نوبهار یکی از معابدی بود که در زمان فضل برمکی به صورت مسجد جامع درآمد و بعداً نام مسجد نُه گنبد را کسب کرد. یعقوب لیث صفاری نیز در این کار سهم گرفته و حتی بقایای آثار نوبهار را که دارائی این سرزمین بود، برای خلیفهٔ عباسی به عنوان تحفه فرستاد و سر انجام توسط چنگیزخان تمام آبادی های بلخ همراه این بنای تاریخی که در آن زمان مسجد جامع شهر بود، ویران شد. امروزه به جز یکی از دروازه های شش گانه جنوبی شهر که به نام دروازه نوبهار است، اثر دیگری از آن نمانده است.
