اتابکان لر بزرگ

کیومرث فولادی در کتاب ازدیلمان تا اشترانکوه آورده است:"شاخه ای از خاندان فضلویه پس از ۶۰سال حکومت در میافارقین درزمان کینویه پسرابراهیم به آذربایجان کوچ میکنند که پس از چهل سال ماکی بن ابوالحسن پسرعم کینویه قوم خود را به اشترانکوه لرستان می آورد و امروزه تپه ماکی آباد در شهر ازنا و قلعه قارون درشهر دورود مشهور است. لازم به یادآوری است ملک اشترانکوه به گفته تاریخ جهان آرا، تاریخ شبانکاره ای و تاریخ ایران اقبال آشتیانی و تاریخ گزیده از سال 500 ق نخستین تختگاه ابوالحسن فتح الدین فضلویه جد اتابکان لربزرگ ، پس از بازگشت از سفر جنگی جبل السماق شام به ایران است و لذا قبل از تشکیل حکومت اتابکان لر بزرگ ودر زمان حکومت خاندان بنی عیار از فرزندان عبدالملک گورانی دیلمی که بمدت ۱۳۰ سال با اقتدار در کردستان و کرمانشاه و نهاوند و لرستان شمالی حکومت میکردند، اشترانکوه ملک شخصی خاندان هزار اسبی پولادوندان قرن پنجم مورد اشاره کتاب مجمل التواریخ و القصص بوده که سنگ نگاره موجود قلعه قارون بانام سرخاب بن علی و یا نام بروجرد بانام کردی ورُگ گرد بمعنی گرداگردش برف و همچنین گورستانی قدیمی در روستای موس و گله یار منطقه ززشرقی یادگار حاکمان کرد گورانی آن دوران است و در تمام دوران حکومت اتابکان لر بزرگ نیز پایگاه اتابکان بوده و به آن آمدوشد داشته اند، کما اینکه حتی امروزه بعضی واژگان ساکنان اشترانکوه که به گویش بختیاری مئیوندی مشهور است با کردی گورانی یکی است مثل کاک با گویش مئیوندی ( koak ) به معنی آقا یا پسر درصورتی که در گویش لری پسر را کُر ( kor ) گویند که این نوع اشتراکات زبانی بین کردها و مئیوندها ادعای ایرج افشار مبنی بر حکومت بنی عیار در لرستان شمالی از جمله اشترانکوه در کتاب ایلام و تمدن دیرینه آن را ثابت میکند لذا اشترانکوه نخستین تختگاه اجداد اتابکان لربزرگ بوده که کرد و از نسل خاندان حکومتگر عبدالملک بن ماکان در کردستان بوده اند که امروزه نیز خاندان عبدالملکی از ایلات باسابقه کرد در نهاوند و دیگر مناطق کردنشین سکونت دارند و اولین تختگاه این خاندان در کردستان نیز شهر زور بین کرمانشاه و سلیمانیه عراق بوده که قلعه تیرانشاه یادگار آنهاست و از این خاندان در جبال در مجموع سه حکومت مقتدر بنامهای آل عیار، آل عیاض و اتابکان لربزرگ تحت عنوان هزاراسبیان شکل گرفت". . . ( فولادی، ازدیلمان تااشترانکوه )
بنا به گفته تاریخ جهان آرا نوشته قاضی احمد بن محمد غفاری و حمدالله مستوفی و محمد شبانکاره ای و عباس اقبال آشتیانی و کتاب روضه الصفا اتابکان لر بزرگ قبل از رسیدن به مقام اتابکی و حکومت در بخش وسیعی از غرب ایران در زمان وزارت محمدبن خورشید ( وزیر حسام الدین شوهلی حاکم سلجوقی لرستان وخوزستان از ۵۵۰_۵۸۰ ) در خرم آبادبه خیل او درآمده و در اشترانکوه و دشت های شمالی آن که امروزه شهرهای دورود، ازنا، الیگودرز، می باشد زندگی می کردند[1]. عباس اقبال در کتاب تاریخ مغول چنین می نویسد:"سلسله ای که در لر بزرگ از حدود اوایل قرن ششم هجری اقتدار یافته و بنام امرای فضلویه با مسامحه "اتابکان لرستان " خوانده می شوند، اصلاً از کردان شام اند که از طریق میانفارقین و آذربایجان آمده و مقارن ابتدای قرن ششم ه در حدود اشترانکوه و جلگه های شمالی آن رحل اقامت افکنده اند. رییس این قبیله کرد مهاجر ابوطاهر بن علی بن محمد نام داشت که در ریاست برادر مدتی از ایام را در دارالخلافه به سر می برد و خلیفه مقداری از اراضی لر بزرگ را به اقطاع به او داد. جدیازدهم ابوطاهر موسس حکومت اتابکان لربزرگ پیرمردی بود صدساله که تاریخ بیهق از وی بانام فولادوند نام برده ، وی پادشاه دیلم و مقارن سال ۲۰۰ در اشکور صاحب مقام و جایگاه بوده است . ابوطاهر بعد از مراجعت به لرستان به مناسبت قرب جوار با فارس به خدمت اتابک سنقر سلغری داخل شد و در لشکرکشی ها به خاک شبانکاره وی را یاری رساند و اتابک سنقر به پاداش این خدمت حکومت کهگیلویه را به او واگذاشت. "[2].
مؤلف کتاب روضه الصفا نیز چنین نوشته است:"در حدود سال 500 هجری صد خانوار کرد از جبل الاکراد به علت اختلافاتی که با بزرگان خود داشتند مجبور به مهاجرت به قلمرو لر شدند و به سپاه محمد بن خورشیددرشاپورخاست ( خرم آباد ) که راه و رسم وزارت داشتند منتظم شدند و نوبتی محمد بن خورشید را جمعی ضیافت کردند و رئیس کردان محمد بن فضلویه در آن میان بود چون آتش کشیدند، پیش ابوالحسن سرگاوی نهادند او آن را به فال نیک دانسته به اتباع خود گفت که سردار این قوم خواهیم شد "[3]. ابوالحسن فضلویه پسری به نام علی داشت. روزی علی در کوهستان اشترانکوه با سگی به شکار رفت. تعدادی ناشناس اجیرشده توسط خورشیدیان که از حرف ابوالحسن ناراحت شده بودند با او درگیر شده و او را به شدت مضروب کرده و در غاری انداختند. سگ علی پسر ابوالحسن فضلوی به آنها حمله کرد و چند تن آنها را زخمی کرد و به خانه برگشت. قوم علی هنگامی که سگ را خون آلود دیدند به جستجوی علی رفتند و وی را در غار پیدا کردند، به خانه آوردند و معالجه کردند.
تاریخ مجمع الانساب به تصرف قسمتی از سرزمین ابوالحسن فضلویه پس از بازگشت از شام به اشترانکوه لرستان بوسیله شولها خبرداده است که امروزه منطقه شول آباددرالیگودرز و درجنوب اشترانکوه ازشولها به یادگار مانده است که فخرالدین ابوطاهربن قائدامیرعلی بن محمد بن امیرعلی بن فتح الدین ابوالحسن فضلویه با کمک خلیفه عباسی موفق به بیرون راندان شولها میشود. قابل ذکر است شول آباد مرکز منطقه زز و ماهرو میباشد که زز از مناطق آباد اوایل قرون اسلامی در لرستان بوده و کتاب معجم البلدان یاقوت حموی درباره آن چنین آورده است:"من ازبرخی خردمندان همدان پرسیدم ، ایشان درپاسخ گفتند زز ولایتی از بخش لالستان میان اصفهان و کوههای لرستان است و از بزرگان آن میتوان از محمدبن مازگیل و بوالفوارس داود اشاره نمود که داود ویارانش ۵۵ خانقاه در زز داشتند که همه پیری محمدبن مازگیل را پذیرا بودند.
بنابه گفته کتاب ازدیلمان تااشترانکوه" جمال الدین قشتمر ناصری وزیر الناصر خلیفه عباسی داماد ابوطاهر لر مؤسس حکومت اتابکان لرستان بود و همسرش ( ایران خاتون ) نام داشت که محل دفن آنها در آستان حسینی می باشد. درادامه فولادی در این کتاب چنین آورده است:"پس هزار اسب از نفوذ خواهرش در دبار خلافت استفاده کرده ، پسر خود تکله را به خدمت الناصر خلیفه فرستاد و درخواست اتابکی کرد. خلیفه درخواست او مبذول داشت و او را منشور و تشریف داد. . چون هزار اسف درگذشت، تکله که نواده ی سلغریان فارس بود ، بخاطر نزدیکی به اتابکان سلغری که اکنون باهم دشمن بودند پایتخت اتابکان را که در زمان پدر از اشترانکوه به قلعه منگشت انتقال یافته بود به ایذه یا مال میر منتقل کرد وتا سقوط حکومت اتابکان در زمان غیاث الدین کی کاووس در سال ۸۲۴ ق و متواری شدنش به اشترانکوه ، پایتخت اتابکان در ایذه برای همیشه باقی ماند. بعد از فوت هزار اسف ، اتابک سلغری ، جهت ازاری که به واسطه ی شکست شولان از لران داشت ، جمال الدین عمر لالبا را که عم زاده ی هزار اسف بود ، با ده هزار پیاده لر و شول و ترکان به جنگ تکله فرستاد. به نزدیک قلعه پیرو به اتابک تکله رسیدند. در جریان جنگ ناگاه تیری بر جمال الدین لعل پا امد و بدان تباه شد وکار اتابک تکله عروجی تمام یافت . سلغریان سه نوبت دیگر لشکر به جنگ او فرستادند و هر سه بار مغلوب باز گشتند. بعد از ان اتابک تکله با لشکری گران اهنگ لر کوچک کرد. در ان وقت حسام الدین خلیل پسر زاده شجاع الدین خورشید ، حاکم لر کوچک در منطقه گریت بود . میانشان محاربات بسیار رفت . عاقبت حسام الدین خلیل شکست خورد و بعضی ولایات لر کوچک از جمله مناطق غربی رودخانه سزار از دورود تا حوالی اندیمشک در تصرف اتابک تکله در آمد. و حکومت این نواحی تازه تصرف شده را به کائدکهزاد آسترکی داد که آثار قلعه کاکهزاد در روستای داریاب دورود هنوز پابرجاست. ضمن اینکه ازآنجا که اشترانکوه سکونتگاه کهن آنهادرلرستان بود برخی از اتابکان از آن به عنوان پایتخت تابستانی استفاده میکردند و در هرکجای این قلمرو بزرگ فرمانروایی میکردند وصیت میکردند که پس از فوت در اشترانکوه دفن شوند از جمله میتوان به قبر غیاث الدین کیکاوس و دوقبر دیگر اشاره نمود که به سبک پادشاهان هخامنشی در دل کوه قارون دفن شده اند و شرف الدین قزوینی درکتاب المعجم گزارش دفن اتابک مظفرالدین تکله در زادگاه خود اشترانکوه دورود را داده است. قبور بسیاری دیگر از اتابکان در اشترانکوه و دیگر مناطق فرمانرواییشان از جمله ایذه به دلیل عدم اطلاع مردم و عدم شفافیت سازی سازمان اوقاف به عنوان امامزاده وپیر توسط مردم زیارت میشوند ( از جمله قبراتابک یوسف شاه در ایذه درتنگ اتابکی هلاگون بانام سید یوسف یا بنای سلطان دیناور در مرکز ایذه و یا قبراتابک کلجه در شهرکردو چندین بنای دیگر ) . ساخت نهرهای آبیاری ، برج و باروها و راههای ارتباطی موجود در دشت های شمال اشترانکوه از خدمات عام المنفعه اتابکان بوده است . هزینه های زیادی که صرف ساخت این قنوات شده با توجه به حجم کار مصالح به کار رفته که اغلب سنگ های یکپارچه و تراشیده شده هستند شکی باقی نمی گذارد که ساخت این قنوات و نهرهای عالی که یکی از آثار تاریخی به شمار می آید باید کار یک سلسله پادشاهان مقتدر بوده باشد . امروزه آثار قلعه ، . ظروف وکوزه های سفالی شکسته بر روی تپه ای واقع در روستای ماکی آباد ( بنام ماکی بن ابوالحسن فضلویه جد اتابکان ) در دشت ازنا مرکزیت منطقه اشترانکوه به همراه آثار باقی مانده در قلعه قارون نشان از تداوم حیات اتابکان لربزرگ در این ناحیه دارد که می طلبد محققین و پژوهشگران تفحصی بیشتر می فرمودند تا نسل های حاضر در مورد خاندان های اصیل و کهن اطلاعات بیشتری داشته باشند" ( ازدیلمان تااشترانکوه، ۱۴۰۲:۱۷۶ ) .

ابن اسفندیار نیز در کتاب تاریخ طبرستان اتابکان را ساسانی الاصل و از نسل جاماسب شاهنشاه ساسانی معرفی نموده است. نسخه خطی دستنویس مجمع الانساب شبانکاره ای که مقدم تر از غفاری است نگاشته است اتابکان خود را منتسب به ملوک عجم بفرزند کاوس می دانند که منظور کاووس کیانیست. سپاس

نکته بسیار مهم در مطلب ابن جوزی ذکر لقب الکردی برای عیاض است که اشاره به تبارکردی عیاض دارد که پدر وی عبدالملک بن ماکان ریاست طایفه کردگورانی را در شهر زور داشته و برادرش عیاز موفق به تشکیل حکومت بنی عیاز در کرمانشاه و حوالی کردستان شده وبه مدت ۱۳۰ سال بااقتدار بر نواحی جبال فرمانروایی میکنند. ابن جوزی متوفی ۵۴۰ بوده یعنی مقارن باحکومت هزاراسبیان میزیسته و کاملا با حوادث و مسائل تاریخی این خاندان و اصل و تبار آنها مسلط بوده است و همچنین در کتاب الکامل ابن اثیر نیز به لقب الکردی عیاض درذکرحوادث سال ۴۴۹ اشاره شده است . اما با تشکیل حکومت اتابکان لربزرگ بوسیله ابوطاهر و فرزندش هزار اسب در سال ۵۵۰ ق مورخین از جمله ابن فوطی در سال ۷۰۰ ق به بعد برای اتابکان و اجدادشان که اکنون بیش از ۲۰۰ سال از سکونت و فرمانروایی آنها در خاک لرستان گذشته از لقب لر از جمله عیاض لر ، عمادلر و هزاراسب لراستفاده میکند.

درخشان فی ملوک مصر و قاهره، ج 5، ص 67 ) در ذکر حوادث سال ۴۵۲ ه. ق اشاره شده است" ( که زمان ورود
سلطان طغرل بیگ سلجوقی به بغداد در خدمت او ابوکالیجار از پادشاهان دیلمی آل بویه به نام هزارسب بن بنگیر بن عیاض همراه و متحد وی بوده است ) ".
در این کتاب به دیلمی بودن هزار اسب بن بنگیربن عیاض الکردی جد اتابکان وموسس حکومت هزاراسبیان در خوزستان که شهربلد در ۸۰ کیلومتری بغداد و موصل و بصره نیز در شرح حوادث سال ۴۴۹ق از طرف طغرل بیگ جز تیول هزار اسب بوده اشاره شده است در مورد کرد بودن این خاندان نیز به دلیل تشکیل اولین حکومت آنها در خاک کردستان و شهر زور کرمانشاه بوده که به مدت ۱۳۰ سال بااقتدار تحت نام سلسله بنی عیاز بر جبال و طوایف کرد گورانی و لریه حکومت میکردند و همپیمان با شمس الدوله دیلمی بودند

به گفته تاریخ جهان آرا تاریخ گزیده تاریخ ایران و کتاب مجمع الاناب شبانکاره ای و کتاب روضه الصفا مسکن اولیه آنان در بدو ورود به خاک لرستان سرزمین اشتران کوه ودشت های شمالی آن بوده است این خاندان به گفته دکتر ابراهیمی در کتاب از پارس تا دستگرد و دکتر فولادی در کتاب از دیلمان تا اشترانکو و دکتر منوچهری در کتاب فولادوندنامه از نسل ما کان بن کاکی دیلمی شاهی ساسانی از نسل جاماسب و پیروز شاه ساسانی میباشند و نسب شناسی خاندان اتابکان لر بزرگ به وسیله این سه پژوهشگر قوم لر از ابوطاهر موسس اتابکان تا شاهان ساسانی با واکاوی متون کهن تاریخی انجام گرفته است

🔻چیگین ها یا گوشت خام خورها، گروهی از دژخیمان دربار شاه صفوی بودند که با اشاره او، بر سر مجرم بخت برگشته می ریختند و بینی و اندام او را با دندان هایشان جدا می کردند.
🔻ریاست این گروه را در دوره شاه عباس یکم، فردی به نام ملک علی سلطان جارچی باشی بر عهده داشت؛ از افراد مورد اعتماد شاه و کسانی که شاه عباس برای آتش زدن به نفرتش نسبت به دیگران، از او استفاده می کرد. شاید تعجب کنید، اما جارچی باشی واقعاً چنین مسئولیتی داشت؛ او موظف بود در مقابل شاه عباس، افرادی را که مورد غضب وی قرار گرفته اند، به سخره بگیرد و با سخنانش چنان غضب شاه را برانگیزد که فرمان قتل مجرمان را با فجیع ترین وضع ممکن صادر کند و درست در همین مرحله بود که خدمات گروه چیگین ها، به کار شاه می آمد.
@IRanNews
تکه تکه کردن و خوردن مخالفان شاه صفوی!!
🔻تاریخ و تمدن ایرانی نوشت: ظاهراً رسم پرورش چیگین ها و نگهداری آن ها، از دوران حاکمیت مغول در ایران باب شد و تا دوره صفویه نیز، ادامه یافت.
🔻چیگین ها یا گوشت خام خورها، گروهی از دژخیمان دربار شاه صفوی بودند که با اشاره او، بر سر مجرم بخت برگشته می ریختند و بینی و اندام او را با دندان هایشان جدا می کردند.
🔻ریاست این گروه را در دوره شاه عباس یکم، فردی به نام ملک علی سلطان جارچی باشی بر عهده داشت؛ از افراد مورد اعتماد شاه و کسانی که شاه عباس برای آتش زدن به نفرتش نسبت به دیگران، از او استفاده می کرد. شاید تعجب کنید، اما جارچی باشی واقعاً چنین مسئولیتی داشت؛ او موظف بود در مقابل شاه عباس، افرادی را که مورد غضب وی قرار گرفته اند، به سخره بگیرد و با سخنانش چنان غضب شاه را برانگیزد که فرمان قتل مجرمان را با فجیع ترین وضع ممکن صادر کند و درست در همین مرحله بود که خدمات گروه چیگین ها، به کار شاه می آمد.