اتابکان فارس

حکمرانان اتابکان فارس عبارتند از:
• سُنقُر بن مودود ۱۱۴۸ تا ۱۱۶۱ میلادی ( ۵۴۳ تا۵۵۶ هجری قمری ) : او قدرت را در فارس در دست گرفت اما خراجگزار سلجوقیان بود. مظفرالدین سنقر بن مودود مدرسهٔ سنقریه، قنات ها و بازارهای متعددی در شهر شیراز ایجاد کرد. پس از مرگش، آرامگاه او در مدرسهٔ سنقریه به حرم و زیارت گاه تبدیل شد. دو سده پس از درگذشتش، سوگند به نام او نزد محکمه های دینی آن زمان پذیرفته می شد.
• زنگی بن مودود ۱۱۶۱ تا ۹–۱۱۷۸ میلادی ( ۵۷۴ هجری قمری ) : برادر سنقر که او نیز لقب مظفرالدین را برای خود برگزید و همچنان قیومیت سلجوقیان را پذیرفت. وی توانست بر تمام نیروهای مخالف چیره شود و سلجوقیان کرمان را که قصد دخالت در امور فارس را داشتند عقب راند.
• مظفرالدین تکله بن زنگی ۹–۱۱۷۸ تا ۱۱۹۴ میلادی ( ۵۷۴–۵۹۴ هجری قمری ) : فرزند زنگی ملقب به «وارثِ مُلکِ سلیمان» که در منابع از او به عنوان حکمرانی عادل به نیکی یاد شده است. البته به گفته اسپولر در دانشنامهٔ ایرانیکا چنین مدح هایی لزوماً نمی تواند درست باشد. وی در جنگ با پسرعمویش طغرل کشته شد.
• طغرل بن سنقر ۱۱۹۴ تا ۱۲۰۳ میلادی: پس از کشته شدن تکله در جنگ با طغرل، برادر تکله، سعد بن زنگی جنگ را ادامه داد و عاقبت طغرل را کشت و حکومت را به دست گرفت.
• سعد بن زنگی ۱۲۰۳ تا ۱۲۳۱ میلادی: او حکمران دادگری بود و سیاست مالیات های کم و پشتیبانی از کشاورزی و هنر را در پیش گرفت. بناها و بازارهایی در شیراز ساخت و حصاری به گرد شهر کشید.
• ابوبکر بن سعد ۱۲۳۱ تا ۱۲۶۰ میلادی: به تدبیر او در حملهٔ چنگیز خان مغول، شیراز از ویرانی و کشتار در امان ماند چرا که حکمران سلغری، ابوبکر بن سعد، به پرداخت مالیات به مغولان رضایت داد. در زمان او، بر اهمیت سیاسی و اقتصادی شیراز افزوده شد و وی نیز، مانند پدرش، از دانشمندان و شاعران پشتیبانی می کرد. سعدی، شاعر بزرگ ایرانی، تخلص خود را از نام پسر وی سعد بن ابوبکر گرفته و دیباچهٔ گلستان را نیز به نامش کرده است.
• اتابک محمد بن سعد ۱۲۶۰ تا ۱۲۶۲ میلادی: تنها پسر سعد بن ابوبکر بود به همراه دو خواهر به نام های سَلغُم و اَبِش و چون پدرش اندکی بعد از مرگ پدربزرگش درگذشت و حکومت وارثی نداشت او را به تخت نشاندند. اما چون دوازده سال بیشتر نداشت مادرش ترکان خاتون ادارهٔ امور را بر عهده گرفت. دو سال بعد، از بام کاخ به زمین افتاد و کشته شد.
• محمد بن سَلغُر ۱۲۶۲ تا ۱۲۶۳ میلادی: پس از کشته شدن تنها پسر سعد، حکومت به داماد او یعنی محمد، شوهر سلغُم رسید که پسرعموی سعد هم بود. اما چون به تخت نشست، به خوشگذرانی پرداخت و از کارهای کشور غفلت کرد. در نتیجه، ترکان خاتون به یاری برخی از امیران او را توقیف کرد و به اردوی هلاکوخان فرستاد.
• سلجوق شاه بن سَلغُر ۱۲۶۳ تا ۱۲۶۴ میلادی: با نظر امیران، برادر «محمد بن سلغر» که نامش سلجوق شاه بود به حکومت رسید. سلجوق شاه با فرمانروایان مغول درافتاد و کشته شد.
• اَبِش دختر سعد بن ابوبکر معروف به ابش خاتون: پس از مرگ سلجوقشاه چون از دودمان سَلغُریان جز اَبِش و سَلغُم کسی باقی نمانده بود و اَبِش از مدتی پیش نامزد پسر هلاکوخان، منکو تیمور بود، حکومت به او رسید ولی در دوران او عملاً مغول ها شیراز را اداره می کردند. یک سال بعد اَبِش با منکو تیمور ازدواج کرد و مهریهٔ او بخشش خراج شیراز بود. بدین ترتیب اتابکان فارس در سال ۶۸۵ هجری ( ۱۲۸۷–۱۲۸۶ میلادی ) منقرض شد.