اتابکان اذربایجان

اتابکان آذربایجان. اَتابکانِ آذربایجان (حک: ۵۳۱-۶۲۲ق)
عنوان سلسله ای از امیران ترک نژاد آذربایجان، مشهور به ایلدگزیان. آنان در اواخر حکومت سلاجقه، چندی به طور مستقل بر اران و بخش هایی از آذربایجان فرمانروایی کردند. مؤسس این سلسله شمس الدین ایلدگز از غلامان قبچاقی بود که در دستگاه سلطان مسعود سلجوقی اعتباری حاصل کرد و توانست در حکومت آذربایجان شریک شود. او پس از ازدواج با همسر بیوه سلطان طغرل دوم، اتابک پسرش ارسلان شاه شد و نقش مؤثری در برقراری سلطنت او داشت. جانشینان شمس الدین عبارت اند از نصرت الدین محمد جهان پهلوان؛ مظفرالدین قزل ارسلان؛ نصرت الدین ابوبکر؛ مظفرالدین ازبک؛ قزل ارسلان بن ازبک (معروف به اتابک خاموش). اتابکان آذربایجان به شعر و ادب اظهار علاقه می کردند و شعرایی مانند نظامی گنجوی، محمد فاریابی و افضل الدین خاقانی قصایدی در مدح ایشان گفته اند. آن ها در آبادانی قلمرو خود نیز کوشیدند. به فرمان ایلدگز و همسرش مدارسی در همدان ساخته شد، همچنین بناهای باشکوهی از این خاندان در نخجوان که مقرّ اصلی آنان بوده، بر جای مانده است. حکومت اتابکان آذربایجان به دست جلال الدین مِنکُبِرنی منقرض شد.