ابومسلم اصفهانی محمد بن بحر

[ویکی نور] «ابومسلم اصفهانی»، محمد بن بَحْر معتزلی (254 - 322ق)، کاتب، نحوی، ادیب، متکلم، مفسر و از رجال دولت عباسی بوده است.
از زندگی ابومسلم، به ویژه نیمه اول عمر او، اطلاع چندانی در دست نیست. تنها از برخی گزارش های پراکنده تاریخی برمی آید که او احتمالا در اصفهان زاده شد و تحصیلات خود را در همین شهر آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصیل به بغداد سفر کرد. ابومسلم خود از حضورش در بغداد خبر داده است، اما تاریخ دقیق آن به درستی معلوم نیست. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین|ابوالفرج اصفهانی از دیدار وی با بحتری سخن می گوید. بنابراین، ابومسلم می بایست پیش از 279ق، هنگامی که بحتری بغداد را برای همیشه ترک کرد، در آنجا بوده باشد. می توان حدس زد که وی در بغداد با دانشمند برجسته معتزلی، ابوالقاسم بلخی کعبی (د 319ق) و همچنین با علی بن عیسی بن جراح (د 334ق)، از رجال مشهور دولت بنی عباس، آشنا شده و احتمالا نزد ابوالحسین خیاط معتزلی، استاد بلخی نیز تحصیل کرده است.
نزدیکی افکار و عقاید معتزله و زیدیه باعث شد تا ابومسلم و ابوالقاسم بلخی، دو عالم معتزلی، پس از بازگشت به ایران جذب دستگاه حکومت علویان در طبرستان شوند. ابومسلم در سال هایی پیش از 287ق، سمت دبیری محمد بن زید داعی، حاکم علوی طبرستان را به عهده داشت. ابن اسفندیار نیز حضور وی را به همراه ابوالقاسم بلخی و ناصر کبیر حسن بن علی در مجلسی نزد محمد بن زید داعی گزارش کرده است.
همکاری ابومسلم با حکومت عباسیان، از 300ق، آغاز می گردد. او از سوی خلیفه المقتدربالله (حک‍ 295 - 320ق) به حکمرانی اصفهان و فارس و دیگر سمت های دیوانی برگزیده شد.
در تاریخ قم آمده که وی در 309ق، والی و عامل قم بوده است و هم در آن سال این شهر را «مساحت کرده و خراج عرب از خراج عجم جدا» ساخته است.
ابومسلم نه تنها مفسر قرآن محسوب می شد، بلکه از دیگر رشته های علمی نیز آگاه بود و به ادبیات عرب تسلط داشت و به زبان فارسی و عربی شعر می سرود. وی بسیار فصیح بود و از هوش و استعداد بهره ای وافر داشت و این همه موجب شد که مورد توجه و ستایش دیگران واقع شود.