ابوسعید بهادرخان

ابوسعید در اوجان متولد شد و مادرش حاجی خاتون، دختر سولامیش از قبیلهٔ اویرات بود. وی به دنبال مرگ ۲ تن از برادران بزرگ ترش به مقام ولایت عهدی رسید. ظاهراً وی نخستین ایلخانی است که از بدو تولد نام اسلامی داشته است. هنگامی که ابوسعید ۹ سال بیش نداشت، به موجب سنت ایلخانان که ولیعهد را به حکومت خراسان می فرستادند، از سوی پدر بدانجا روانه شد. الجایتو همچنین امیر سونج را به سمت اتابکی او و نیز گروهی از کارگزاران دربار از جمله عبداللطیف پسر خواجه رشیدالدین فضل الله را در مقام صاحب دیوان به همراه ابوسعید به خراسان فرستاد. ابوسعید در خراسان با فرستادهٔ یساور که با کَبَک ( از شاهزادگان جغتایی ماوراءالنهر ) به ستیز برخاسته بود، دیدار کرد و سپس یساور به پیشنهاد خود و تأیید الجایتو و عهدی که با وی بست، با الوس خود از جیحون گذشت و نواحی جنوبی آن تا مازندران را با نام ایلخان به تصرف درآورد و بلخ و کوهستان تا حدود کابل و نواحی قندهار نیز به حکومت او واگذار شد.
الجایتو در رمضان ۷۱۶ درگذشت و ابوسعید که در مازندران به سر می برد، همراه با امیر سونج به سلطانیه آمد و در صفر یا ربیع الآخر و به روایتی در جمادی الآخر ۷۱۷ بر تخت سلطنت نشست. برخی از مورخان علت تأخیر در جلوس ابوسعید را اختلاف امیرسونج و امیر چوپان دانسته اند. الجایتو، امیر چوپان را که امیر الامرای دولتش بود، وصیت کرد که باید ابوسعید را «بر سر پادشاهی استقرار دهی و محافظت ملک و لشکر به اضعاف معهود نمایی»، اما سونج که اتابک ابوسعید بود و انتظار داشت منصب امیرالامرایی و نیابت ایلخان خردسال را به دست آورد، ظاهراً به مخالفت برخاست. پیش از آن چون ابوسعید و سونج پس از مرگ الجایتو عازم پایتخت شدند، در خراسان شورشی روی داد که به نظر می رسید سونج نیز در آن همدست بوده، زیرا به مقابله و مقاومت با آن برنخاست، اما به نظر می رسد که موجب این بی توجهی سونج، عجله او در وصول به پایتخت و اشغال منصب امیرالامرایی بوده است. به هر حال سونج کاری از پیش نبرد و راهی جز اتفاق با امیرچوپان نیافت.

رشیدالدین وزیر و مورخ نامی در دوران ابوسعید ابتدا عزلت نشین شد، اما پس از چندی امیرچوپان او را به خدمت دعوت کرد. اما اقبال رشیدالدین دیری نپایید، او توسط رقیبان به مسموم کردن سلطان فقید متهم شد و همراه پسرش که شربت دار سلطان پیشین بود کشته شد. دمشق خواجه پسر امیرچوپان بعد از رشیدالدین وزیر ایلخان شد. بعدها پسر دیگر رشیدالدین، غیاث الدین، در دربار ابوسعید به مقام وزارت رسید.
قدرت بیش از اندازه امیرچوپان و فرزندانش که هر یک اداره بخشی از ایران را در دست داشتند و عشق ابوسعید به بغدادخاتون دختر امیرچوپان، و قتل دمشق خواجه پسر امیرچوپان به دستور ابوسعید و به اتهام رابطه با یکی از زنان حرمسرای سلطان، همه باعث رویارویی سپاه سلطان و چوپان شد که با پشت کردن امرای سپاه به چوپان به سود سلطان ابوسعید پایان یافت.
در تابستان سال ۷۳۶ ه. ق. / ۱۳۳۵ آوازه درافتاد که اوزبگ خان بار دیگر آماده حمله به قلمرو ایلخان می شود. سپاهیان بغداد و دیاربکر به ایران اعزام گردیدند و در پی آنان ابوسعید نیز عازم این ناحیه گردید. وی در سیزدهم ربیع الاول ۷۳۶ ه. ق. / سی نوامبر ۱۳۳۵ در ناحیه قره باغ دیده بر جهان فروبست. مرگ وی ظاهرا به واسطه مسمومیت بوده است. بعدتر بغداد خاتون زوجه ایلخان و دختر امیرچوپان به مسموم کردن ابوسعید متهم شد و اعدام گردید. با مرگ ابوسعید حکومت ایلخانان عملاً پایان یافت اما درگیری و جنگ بین رقیبان و مدعیان جانشینی ایلخانان ادامه یافت و قلمرو ایلخانیان تا سال ها و ظهور تیمور دچار ملوک الطوایفی شد.