[ویکی فقه] ابوخیثمه انصاری، عبدالله بن خیثمه از قبیله خزرج، تیره بنی سالم از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و از شرکت کنندگان در بیعت رضوان است. برخی مفسران، نزول آیه ۷۹ توبه را درباره عیب جویی منافقان از انفاق اندک وی و آیه ۱۱۷ همین سوره را درباره تردید او و جمعی دیگر از مؤمنان برای شرکت در جنگ تبوک دانسته اند.
زمان اسلام آوردن ابوخیثمه روشن نیست. برخی از حضور وی در بدر و برخی در اُحُد یاد کرده اند. در جنگ تبوک ابتدا سرپیچید؛ سپس پشیمان شد و به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) پیوست. نقل است که حضرت از دیدن او خوشحال شد و برایش دُعا کرد. ابن هشام ، اشعار او را در ماجرای حمله مشرکان مکّه به زینب (دختر پیامبر) و در جنگ تبوک آورده است. برخی، ادامه زندگی او را تا زمان یزید بن معاویه گزارش کرده اند. از وی نسلی باقی نمانده است.
ابوخیثمه در شأن نزول
۱. به نقل طبری ابوخیثمه یک صاع (سه کیلو) خرما صدقه داد و منافقان براو عیب گرفتند؛ سپس این آیه نازل شد:«الَّذین یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُؤمِنینَ فِی الصَّدَقتِ والّذینَ لاَیَجِدُون إلاّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَاللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلیمٌ = کسانی که بر مؤمنان صدقه دهنده از روی میل، عیب می گیرند و از کسانی که (در انفاق ) جز به اندازه توانشان نمی یابند، ( عیب جویی می کنند) و آنان را به ریشخند می گیرند، (بدانند که) خدا آنان را به ریشخند گرفته است و برایشان عذابی دردناک خواهد بود». ۲. ابوخیثمه در جنگ تبوک، به رغم فرمان پیامبر برای شرکت در جنگ، به ماندن در مدینه متمایل بود که خداوند او را متوجّه حقّ و ثابت قدم کرد و به پیامبر ملحق شد و این آیه درباره اش فرود آمد: «لَقَد تَابَ اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ وَالْمُهجِریِنَ وَالاَْنْصارِ الَّذینَ اتَّبَعوهُ فِی سَاعَةِ الْعُسرَةِ مِن بَعدِ ما کادَ یَزیغُ قُلوبُ فَرِیق مِنهُم ثُمَّ تَابَ عَلَیهِم إنَّهُ بِهِم رَءوف رَحیمٌ = به یقین خدا بر پیامبر و مهاجران و انصار که در آن ساعت دشوار از او پیروی کردند ببخشود؛ پس از آن که چیزی نمانده بود دل های گروهی از آنان منحرف شود. باز برایشان ببخشود. به راستی که او به آنان رئوف و رحیم است».
زمان اسلام آوردن ابوخیثمه روشن نیست. برخی از حضور وی در بدر و برخی در اُحُد یاد کرده اند. در جنگ تبوک ابتدا سرپیچید؛ سپس پشیمان شد و به پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) پیوست. نقل است که حضرت از دیدن او خوشحال شد و برایش دُعا کرد. ابن هشام ، اشعار او را در ماجرای حمله مشرکان مکّه به زینب (دختر پیامبر) و در جنگ تبوک آورده است. برخی، ادامه زندگی او را تا زمان یزید بن معاویه گزارش کرده اند. از وی نسلی باقی نمانده است.
ابوخیثمه در شأن نزول
۱. به نقل طبری ابوخیثمه یک صاع (سه کیلو) خرما صدقه داد و منافقان براو عیب گرفتند؛ سپس این آیه نازل شد:«الَّذین یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُؤمِنینَ فِی الصَّدَقتِ والّذینَ لاَیَجِدُون إلاّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَاللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلیمٌ = کسانی که بر مؤمنان صدقه دهنده از روی میل، عیب می گیرند و از کسانی که (در انفاق ) جز به اندازه توانشان نمی یابند، ( عیب جویی می کنند) و آنان را به ریشخند می گیرند، (بدانند که) خدا آنان را به ریشخند گرفته است و برایشان عذابی دردناک خواهد بود». ۲. ابوخیثمه در جنگ تبوک، به رغم فرمان پیامبر برای شرکت در جنگ، به ماندن در مدینه متمایل بود که خداوند او را متوجّه حقّ و ثابت قدم کرد و به پیامبر ملحق شد و این آیه درباره اش فرود آمد: «لَقَد تَابَ اللَّهُ عَلَی النَّبِیِّ وَالْمُهجِریِنَ وَالاَْنْصارِ الَّذینَ اتَّبَعوهُ فِی سَاعَةِ الْعُسرَةِ مِن بَعدِ ما کادَ یَزیغُ قُلوبُ فَرِیق مِنهُم ثُمَّ تَابَ عَلَیهِم إنَّهُ بِهِم رَءوف رَحیمٌ = به یقین خدا بر پیامبر و مهاجران و انصار که در آن ساعت دشوار از او پیروی کردند ببخشود؛ پس از آن که چیزی نمانده بود دل های گروهی از آنان منحرف شود. باز برایشان ببخشود. به راستی که او به آنان رئوف و رحیم است».
wikifeqh: ابوخیثمه_انصاری