ابوجعفر طوسی. [ اَ ج َ ف َ رِ ] ( اِخ ) محمدبن الحسن بن علی الطوسی ، ملقب به شیخ الطائفه. رئیس فقهای شیعه و چنانکه علامه حلّی گوید: رئیس الطائفه ، جلیل القدر، عظیم المنزله ، عین ، صدوق ، عارف باخبار و رجال و فقه و اصول و کلام و ادب است و جمیع فضائل بدو بازگردد و او مصنف در همه علوم اسلام و پیرایشگر عقاید در اصول و فروع و جامع کمالات در علم و عمل است. مولد وی به سال 385 هَ. ق. و از شاگردان شیخ مفید محمدبن محمدبن نعمان است ، ابوجعفر در سال 408 به عراق شد و در بغداد میزیست و در محرم 460 به هفتادوپنج سالگی در نجف اشرف درگذشت. او در اول طریقه وعیدیه داشت و عفو از کبائر را بی توبه روا نمی شمرد سپس از این عقیدت بازگشت و از خوف فتنه ها که در سال 448 میان شیعه و اهل سنت به بغداد برخاست و در این فتن خانه او ببات کرخ و کتب خانه و منبری که بر آن مجلس می گفت بسوختند، بمشهد امیرالمؤمنین علی علیه السلام هجرت کرد. و چنانکه صاحب لؤلوءةالبحرین گوید وی ابتدا نزد مفید و پس از مرگ او پیش سید مرتضی به تحصیل علوم وقت پرداخت و مشایخ دیگر نیز او را بوده است مانند ابن الغضائری و جز او. شیخ را در کتب مختلفه او مسلکهای مختلف است چنانکه در کتاب نهایه بطریقه اخباری صرف و در مبسوط مجتهد بحث مینماید. او راست : کتاب تفسیر کبیر موسوم به تبیان در بیست مجلد. کتاب المبسوط. کتاب الخلاف. کتاب النهایه. کتاب الجمل و العقود. کتاب التهذیب. کتاب الاستبصار. کتاب الفهرست در رجال. کتاب الایجاز در میراث و کتاب یوم و لیلة در عبادات یومیه. کتاب العدة در علم اصول. کتاب الابواب المرتب علی الطبقات من اصحاب رسول اﷲ الی العلماء الذین لم یدرکوا احداً من الائمة علیهم السلام. کتاب الاختیار و آن تهذیب معرفةالرجال کشی است. کتاب تلخیص الشافی در امامت. کتاب المفصح در امامت. کتاب ما لایسع المکلف الاخلال به.کتاب مایعلل و مایعلل. شرح جمل العلم و العمل و ما یتعلق منه بالاصول. کتاب فی اصول العقاید کبیر. هدایةالمسترشد و بصیرةالمتعبد. کتاب مصباح المتهجد. کتاب مختصرالمصباح و مناسک الحج مجرد العمل و الادعیه. کتاب المجالس و الاخبار. کتاب مقتل الحسین علیه السلام. کتاب اخبارالمختار. کتاب النقض علی ابن شاذان فی مسئلة الغار و مسئلة فی العمل بخبر الواحد و مسئلة فی تحریم الفقاع. مسائل الرحبیة فی آی القرآن. المسئلة الرازیه فی الوعید. المسائل الجیلانیه. المسائل الدمشقیه. المسائل الالیاسیه. المسائل الحائریه. المسائل الحلبیة. مسائل فی الفرق بین النبی و الامام. مسائل ابن براج. کتاب انس الوحید. کتاب الغیبه. کتاب شرح الشرح فی الاصول و این کتاب ناتمام مانده است. قبر او معروف و مزار است و مسجد و آثار او در نجف اشرف تا امروز برجای است.
