◄ابهل
به فتح همزه و سکون بای موحده و ضم ها و سکون لام و به کسر اول و ثالث نیز آمده قسمی از سرو کوهی است که آن را عرعار و عرعر و به یونانی براثی وارقوس و به سریانی بروثا و به رومی برون و بروثون و به فارسی اورس و ایرس و برس غنچه و به ترکی ارروج و به هندی اوهیروهو یرب نامند و گویند ابهل هندی را به هندی دیودار گویند و نیز اطلاق مراد ثمر آنست که مستعمل اطبا است و آن را حب العرعر و ثمرة العرعر و به فارسی تخم وهل گویند .
... [مشاهده متن کامل]
ماهیت آن: بدان که آن دو صنف است یکی صغیرالورق مانند برگ گز و دیگر کبیرالورق شبیه به برگ سرو و رایحه این صنف زیاده و درختش بلندتر و باریکتر و صنف صغیر آن درختش عریضتر و کوتاهتر و ثمر این صنف صغیر ابهل است و بزرگتر از بار عرعر که قسم اشهر و سرو کوهی است و شبیه به نبق و تازه آن سرخ رنگ و رسیده آن سیاه با اندک شیرینی و قبض و حدت و عطریت بهترین آن آنست که سیاه رنگ فربه سنگین باشد و بهترین برگ آن سبز رنگ و شیخ نوشته که آن دو صنف میباشد : کبیر و صغیر و از بلاد روم می آورند شبیه است به زعرور مگر آنکه بسیار سیاه است و رایحه آن تند و طیب و برگ یک صنف آن مانند سرو و بسیار خاردار و درخت آن عریض میشود و بسیار بلند نمیباشد و برگ صنف دویم آن
مانند طرفا و طعم آن مانند سرو .
طبیعت آن: گرم و خشک در دویم و به قول جالینوس در سیم و
شیخ الرییس نوشته که صنف دویم آن که برگ آن شبیه به طرفااست حرارت آن کمتر و یبس آن بیشتر است از صنف اول .
افعال و خواص و منافع آن: بغایت لطیف و با قوت محلله و مجففه و قابضه و لذاعه و شیخ الرییس نوشته که قبض او خفی است جهت سرسام حار و فالج و استرخا و کری گوش و جراحت بن دندان و ربو و استسقا و بواسیر و ادرار حیض و اسقاط جنین و زوال عفونات قروح خبیثه و مزمنه و داءالثعلب و جمود اعضاء و
رفع آثار جلد و اورام حاره مفید
* . امراض الرأس* ضماد برگ آن بر سر جهت سرسام حار و آشامیدن ثمر آن جهت فالج و استرخا نافع
* . الاذن* قطور روغن ثمر آن در روغن کنجد که در
ظرف آهنی جوشانیده باشند تا سیاه شود کری را بغایت نافع .
*الفم* دلوک و غرغره نمودن بدان با عسل جهت جراحت بن دندان و تعفن و آکله آن نافع
* . اعضاء الصدر و الغذاء و النفض*
لعوق ده درم از ثمر آن با پنج درم روغن گاو و پنج درم عسل سرشته جهت ربو و بواسیر نافع و آشامیدن مطبوخ ثمر آن جهت تحلیل نفخ معده و استسقا و ادرار حیض و اسقاط جنین مؤثر و همچنین حمول آن با عسل و آشامیدن سه درهم آن مجموع کرمهای معده را بکشد و گویند چون ده درم منقی آن را با روغن گاو به قدر آنکه او را بپوشد طبخ دهند تا روغن را جذب کند، پس ساییده با ده درم فانید سرشته هر صبح دو درهم آن را
باردالمزاج با آب گرم بخورد جهت دردهای اسافل بدن و بواسیر و رفع اقسام کرمهای امعا مجرب
* . القروح و الجروح و الاورام و
آثار جلد* ذرور آن جهت قروح ساعیه و اکاله و اندمال
جراحات و قروح عفنه و ضماد آن با عسل مانع سعی قروح ساعیه و مسوده جلد و همچنین ضماد آن و ضماد برگ آن جهت اورام حاره و سیاهی جلد و آثاری که از فضول به هم رسیده باشد و سرخی که بعد از به شدن زخم در عضو مانده باشد و با انجیرجهت جمود اعضاء و طلای آن با سرکه جهت داءالثعلب مجرب .
مقدار شربت آن : تا سه درهم .
بدل آن: به وزن آن جوزالسرو و مثل آن سلیخه و در تلطیف به وزن آن دارچینی .
مضر معده و حلق مصلح آن عسل و سمن و مضر جگر حار و
مسقط جنین و مصلح آن خولنجان و حماما است .
