[ویکی نور] «ابن کَمّونه، سعد بن منصور بن حسن بن هبة الله بن کَمّونه»، (د 683ق)، فیلسوف و چشم پزشک بوده است. از تاریخ و محل تولد او اطلاعی در دست نیست و حتی ابن فُوَطی، معاصر وی نیز که شرح احوال او را نوشته، در این باره سکوت کرده است. اگرچه برخی از نویسندگان، نیای او هبة الله بن کمونه اسرائیلی را از فیلسوفان یهودی معاصر ابن سینا و ابوریحان بیرونی و ابوالخیر خمار شمرده اند، ولی در منابع کهن بدین معنی اشاره نشده است. بااین همه خود وی در کتاب البلدان در ذیل شهر قزوین، از ابوالقاسم بن هبة الله کمونی به عنوان نیای خود نام برده است.
شهرت ابن کمونه در میان فیلسوفان مسلمان، بیشتر به سبب شبهاتی است که به او نسبت داده اند و همین معنی سبب شده که آثار فلسفی او مورد توجه واقع نشود. چه، ابن فوطی به عنوان قدیم ترین نویسنده ای که در باره او سخن رانده، وی را مردی ادیب، فیلسوف، منطقی و ریاضی دان دانسته است که طالبان علم به او روی می آوردند. وی چندان شهرت داشته است که ابن فوطی از او درخواست می کند، چیزی برایش بنویسد که زینت بخش کتابش باشد و ابن کمونه ابیاتی برای او می فرستد. ابن کمونه با دانشمندان و فیلسوفان معاصر خود مکاتبه داشته و رساله ای حاوی پرسش های او از خواجه نصیر الدین طوسی و پاسخ های خواجه بر جای مانده است. وی همچنین با نجم الدین دبیران کاتبی و شمس الدین محمد جوینی رابطه داشته و کتاب «اللمعة الجوینیة» را چنان که خود در مقدمه آن اشاره کرده، به نام شمس الدین نوشته است. از این معنی می توان دریافت که وی به رغم آنکه از دیدگاه برخی از فیلسوفان و متشرعان، مطرود بوده، دانشمندان معاصرش به وی به دیده اعتنا می نگریستند. اگرچه فیلسوفان بعدی کمتر به اقوالش استناد کرده اند، ولی صدر الدین شیرازی در مسئله تصور و تصدیق از او آرایی نقل کرده است.
در باره اعتقادات مذهبی ابن کمونه، اختلاف بسیار هست. درحالی که بسیاری او را یهودی دانسته اند، بعضی به استناد مقدمه پاره ای از آثارش که حاوی درود بر پیامبر(ص) و خاندان نبوت است، وی را مسلمان و حتی برخی دیگر شیعه شمرده اند؛ اگرچه برخی نیز او را «شیطان الحکماء» لقب داده اند. به هرحال از مفاد برخی از آثار او و اظهار نظرهای ابن فوطی برمی آید که ابن کمونه اعتقادی به ادیان نداشته و تصنیف و انتشار کتاب «تنقیح الأبحاث» سبب شد که مردم بغداد بر او بشورند و با اجتماع در مدرسه مستنصریه خواستار مجازات او شوند. در پی این شورش، شحنه بغداد تصمیم به سوزاندن ابن کمونه گرفت، ولی طرف دارانش او را در صندوقی گذاشته، پنهانی به حلّه فرستادند و چندی بعد در همان جا درگذشت.
نزدیک به 30 کتاب و رساله از ابن کمونه در کتابخانه های جهان موجود است که برخی از مهم ترین آنها بدین قرارند:
1. الأبحاث عن الملل الثلاث یا تنقیح الأبحاث؛
2. ملتقط تلخیص المحصل (که منتخبی است از اثر خواجه نصیر الدین طوسی که به خط ابن کمونه نوشته شده و تاریخ کتابت آن 670ق، است)؛
شهرت ابن کمونه در میان فیلسوفان مسلمان، بیشتر به سبب شبهاتی است که به او نسبت داده اند و همین معنی سبب شده که آثار فلسفی او مورد توجه واقع نشود. چه، ابن فوطی به عنوان قدیم ترین نویسنده ای که در باره او سخن رانده، وی را مردی ادیب، فیلسوف، منطقی و ریاضی دان دانسته است که طالبان علم به او روی می آوردند. وی چندان شهرت داشته است که ابن فوطی از او درخواست می کند، چیزی برایش بنویسد که زینت بخش کتابش باشد و ابن کمونه ابیاتی برای او می فرستد. ابن کمونه با دانشمندان و فیلسوفان معاصر خود مکاتبه داشته و رساله ای حاوی پرسش های او از خواجه نصیر الدین طوسی و پاسخ های خواجه بر جای مانده است. وی همچنین با نجم الدین دبیران کاتبی و شمس الدین محمد جوینی رابطه داشته و کتاب «اللمعة الجوینیة» را چنان که خود در مقدمه آن اشاره کرده، به نام شمس الدین نوشته است. از این معنی می توان دریافت که وی به رغم آنکه از دیدگاه برخی از فیلسوفان و متشرعان، مطرود بوده، دانشمندان معاصرش به وی به دیده اعتنا می نگریستند. اگرچه فیلسوفان بعدی کمتر به اقوالش استناد کرده اند، ولی صدر الدین شیرازی در مسئله تصور و تصدیق از او آرایی نقل کرده است.
در باره اعتقادات مذهبی ابن کمونه، اختلاف بسیار هست. درحالی که بسیاری او را یهودی دانسته اند، بعضی به استناد مقدمه پاره ای از آثارش که حاوی درود بر پیامبر(ص) و خاندان نبوت است، وی را مسلمان و حتی برخی دیگر شیعه شمرده اند؛ اگرچه برخی نیز او را «شیطان الحکماء» لقب داده اند. به هرحال از مفاد برخی از آثار او و اظهار نظرهای ابن فوطی برمی آید که ابن کمونه اعتقادی به ادیان نداشته و تصنیف و انتشار کتاب «تنقیح الأبحاث» سبب شد که مردم بغداد بر او بشورند و با اجتماع در مدرسه مستنصریه خواستار مجازات او شوند. در پی این شورش، شحنه بغداد تصمیم به سوزاندن ابن کمونه گرفت، ولی طرف دارانش او را در صندوقی گذاشته، پنهانی به حلّه فرستادند و چندی بعد در همان جا درگذشت.
نزدیک به 30 کتاب و رساله از ابن کمونه در کتابخانه های جهان موجود است که برخی از مهم ترین آنها بدین قرارند:
1. الأبحاث عن الملل الثلاث یا تنقیح الأبحاث؛
2. ملتقط تلخیص المحصل (که منتخبی است از اثر خواجه نصیر الدین طوسی که به خط ابن کمونه نوشته شده و تاریخ کتابت آن 670ق، است)؛
wikinoor: ابن_کمونه،_سعد_بن_منصور