ابن معتز عبدالله

ابن مُعتَز، عبدالله (سامرِّا ۲۴۷ـ۲۹۶ق)
شاعر، ادیب و سخن سنج معروف عهد عباسیان. فرزند معتز، سیزدهمین خلیفۀ عباسی، و مادرش کنیزی رومی تبار بود. در سامرا نزد المُبَرَّد و ثعلب تعلیم گرفت و خلیفه معتضد عباسی چون به بغداد رفت، او را نیز فراخواند. ابن معتز قصایدی چند در مدح و اُرجوزه ای در ۴۱۹ بیت در ستایش عظمت خلیفه سرود. وی حامی بنی عباس و مخالف شیعیان بود، اما ظاهراً جاه طلبی سیاسی نداشت. شاعری پراحساس با ذوقی متعالی و ادیبی کامل بود. ابوبکر صولی با او دوستی داشت و اشعارش را گرد آورد و مدون کرد. پس از مرگ مکتفی عباسی (۲۹۶ق)، به دعوی خلافت برخاست و عده ای گرد او آمدند و او را با لقب مرتضی بالله به خلافت نشاندند، اما خلافت ابن معتز بیش از یک روز نبود (۲۰ ربیع الاول ۲۹۶ق) و سرانجام در همان روز به دست حامیان خلیفۀ بعدی مُقتَدِر، کشته شد. ابن معتز شاعری نوآور بود، شیوۀ بدیع محدثان را در شعر و نثر پیروی و تبلیغ و ترویج می کرد، و در انواع و اقسام شعر، از غزل و خمریات تا حماسه، طبع می آزمود. ناقدان، بلاغت و اصالت شعر او را، به ویژه در وصف، ستوده اند و عبدالقاهر جرجانی در اسرار البلاغه، بسیار از او نقل کرده است. در نثر نیز استاد بود و آثاری چند از وی باقی مانده است: کتاب البدیع، اولین رساله در عناصر بلاغت در شعر عربی؛ طبقات الشعراء، حاوی شرح حال مختصر و گزیدۀ اشعار شاعران.