ابن مسعود

[ویکی فقه] ابن مسعود از نخستین مسلمانان و مهاجران حبشه ، راوی حدیث ، قاری و مفسر قرآن کریم، مدفون در بقیع است.
عبدالله بن مسعود بن غافل بن حبیب از تیره بنی مخزوم قریش است. از آن رو که به هذیل بن مدرکه از عرب عدنانی نسب می برد، به هذلی مشهور بود. کنیه اش ابوعبدالرحمن و ابن ام عبد ثبت گشته؛ زیرا مادرش ام عبد بنت عبدود بن سواء از هذیل بود. بر پایه گزارشی، پیامبر -صلی الله علیه و اله - کنیه ابوعبدالرحمن را به او داد. به سبب هم پیمانی پدرش با بنی زهره از تیره های قریش ، وی را «حلیف بنی زهره» خوانده اند. در وصف شمایل وی گفته اند: قامتی کوتاه داشت و ساق پاهایش لاغر بود؛ به گونه ای که چون به دستور پیامبر -صلی الله علیه و اله - بالای درختی رفت، نازکی پاهایش برخی را به خنده انداخت. رسول خدا -صلی الله علیه و اله - فرمود: «رجل عبدالله فی المیزان اثقل من احد»؛ «پای عبدالله در قیامت از کوه احد سنگین تر است». او در رفتارش به پیامبر تشبه می ورزید. برخی وی را نحیف دانسته و در وصفش گفته اند: موی سر تا پشت گوش فرومی گذاشت و خضاب نمی کرد. نیز لباسش سفید، پاکیزه و خوشبو بود.
← اسلام آوردن ابن مسعود
اهل سنت بر فضل و جلالت قدر او اتفاق نظر دارند و او را از عشره مبشره می دانند. دانشوران شیعه درباره وی اتفاق نظر ندارند. برخی در شیعه بودن او تردید کرده اند، با استناد به ادله ای از جمله روایت منقول از فضل بن شاذان در مورد «مخلط» (راوی ای که صحیح و ناصحیح را نقل می کند) بودن ابن مسعود و نیز فتاوای فقهی وی و تخطئه اش در برخی روایت ها و ترجیح قرائت ابی بن کعب بر قرائت او از جانب امام صادق -علیه السّلام -.
← روایت های صدوق
الاتقان، السیوطی (م. ۹۱۱ق.) ، به کوشش دیب البغاء، دمشق، دار ابن کثیر، ۱۴۱۶ق؛ احسن التقاسیم، المقدسی البشاری (م. ۳۸۰ق.) ، قاهره، مکتبة مدبولی، ۱۴۱۱ق؛ الاحکام فی اصول الاحکام، ابن حزم الاندلسی (م. ۴۵۶ق.) ، به کوشش احمد شاکر، قاهره، زکریا یوسف، مطبعة العاصمه؛ الارشاد، المفید (م. ۴۱۳ق.) ، به کوشش آل البیت علیهم السلام، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق؛ الاستیعاب، ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ اسد الغابه، ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ الاصابه، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ انساب الاشراف، البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ بحار الانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ البدء و التاریخ، المطهر المقدسی (م. ۳۵۵ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م؛ البدایة و النهایه، ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ الامم و الملوک، الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تاریخ الخمیس، حسین بن محمد الدیار بکری (م. ۹۶۶ق.) ، بیروت، مؤسسة شعبان، ۱۲۸۳ق؛ تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛ تحفة الاشراف، یوسف المزی (م. ۷۴۲ق.) ، به کوشش عبدالصمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛ التفسیر و المفسرون، الذهبی، قاهره، دار الکتب الحدیثه، ۱۳۹۶ق؛ التمهید فی علوم القرآن: معرفت، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق؛ التنبیه و الاشراف: المسعودی (م. ۳۴۵ق.) ، بیروت، دار صعب؛ تهذیب التهذیب: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۴ق؛ جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م. ۴۵۶ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ الخصال: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ دائرة المعارف تشیع: زیر نظر سید جوادی و دیگران، تهران، نشر شهید سعید محبی، ۱۳۷۵ق؛ دلائل النبوه: البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق؛ رجال کشی (اختیار معرفة الرجال): الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش میرداماد و رجائی، قم، آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۴ق؛ سعد السعود، ابن طاووس (م. ۶۶۴ق.) ، قم، الرضی، ۱۳۶۳ش؛ سنن الترمذی، الترمذی (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق؛ سنن الدارمی، الدارمی (م. ۲۵۵ق.) ، احیاء السنة النبویه؛ سیر اعلام النبلاء، الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق؛ السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۲۱۸ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه؛ صحیح البخاری، البخاری (م. ۲۵۶ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق؛ صحیح مسلم، مسلم (م. ۲۶۱ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ الطبقات الکبری، ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، بیروت، دار صادر؛ عبدالله بن مسعود، عبدالستار الشیخ، دمشق ـ بیروت، دار القلم، ۱۴۰۲ق؛ عمدة القاری، العینی (م. ۸۵۵ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ الغدیر، الامینی (م. ۱۳۹۰ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش؛ الغیبه، الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش الطهرانی و ناصح، قم، المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق؛ فتح الباری، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛ الفتوح، ابن اعثم الکوفی (م. ۳۱۴ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق؛ فتوح البلدان، البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، بیروت، دار الهلال، ۱۹۸۸م؛ الفهرست، ابن الندیم (م. ۴۳۸ق.) ، به کوشش تجدد؛ الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ کامل الزیارات، ابن قولویه القمی (م. ۳۶۸ق.) ، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق؛ المستدرک علی الصحیحین، الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ مسند احمد، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.) ، بیروت، دار صادر؛ معجم رجال الحدیث، الخوئی (م. ۱۴۱۳ق.) ، بیروت، ۱۴۰۹ق؛ المغازی، الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب (م. ۵۸۸ق.) ، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق؛ المنتظم، ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛ موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره، احمد زکی یمانی، الفرقان، ۱۴۲۹ق؛ وفاء الوفاء، السمهودی (م. ۹۱۱ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.

[ویکی اهل البیت] ابوعبدالرحمن عبدالله بن مسعود از اصحاب مشهور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و از صاحبان مصاحف و محدثان و مفسران بزرگ بود.
عبدالله در مکه متولد شد. در کودکی به چوپانی گوسفندان عقبة بن ابی معیط (از سران قریش، مقتول در جنگ بدر) اشتغال داشت.
محدثان آورده اند که او در آغاز بعثت بر اثر معجزه ای که از رسول خدا صلی الله علیه و آله دید، مسلمان شد. به همین جهت او یکی از نخستین مسلمانان صدر اسلام به شمار می رود. پیش از مسلمان شدن در خانه ارقم زندگی می کرد و بعد از قبول اسلام به خدمتگزاری خانه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پذیرفته شد.
ابن مسعود از آن دسته از صحابه بود که خیلی زود در پرتو صحبت رسول خدا صلی الله علیه و آله با رموز قرآن و حقایق اسلام آشنا شد؛ تا جایی که پیامبر او را مامور کرد در مقابل معاندان اسلام بایستد و از اسلام دفاع کند. او نخستین مسلمانی بود که قرآن را به صدای بلند در مکه تلاوت کرد و کافران او را به شدت کتک زدند.
عبدالله بن مسعود الْهذَلی حلیف بنی زهره از سابقین مسلمین است و در میان صحابه به علم قرائت قرآن معروف است. علمای ما فرموده اند که او مخالطه داشته با مخالفین و به ایشان میل داشته و علمای سنت او را تجلیل بسیار کنند و گویند که او اَعلَم صحابه بوده به کتاب الله تعالی؛ و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده که قرآن را از چهار نفر اخذ کنید و ابتدا کرد به ابن ام عبد که عبدالله بن مسعود باشد و سه نفر دیگر معاذ بن جَبَل و اُبَیّ بن کَعْب و سالم مولی ابوحُذیفه. وَقالُوا قالَ صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ اَحَبَّ اَن یَسْمَعَ الْقُرآنَ غَضَّا فَلْیَسْمَعْهُ مِنْ ابْنِ اُمّ عَبْدٍ.
عبدالله دو بار به حبشه هجرت کرد و سپس به خانه معاذ بن جبل در مدینه وارد شد. پیامبر بین او و معاذ بن جبل (به قولی سعد بن معاذ)، پیمان برادری استوار ساخت. گفته اند او در بسیای از غزوات پیامبر شرکت داشته است.
و ابن مسعود همان است که سر ابوجهل را در یوم بَدْر از تن جدا کرد و در نبرد احد و بسیاری از غزوات دیگر پیامبر نیز شرکت داشته است و اوست که به جنازه حضرت ابوذر رضی الله عنه حاضر شده و اوست از آن جماعتی که انکار کردند بر ابوبکر جُلوسش را در مجلس خلافت؛ اِلی غیْر ذلک. و او را اَتباع و اصحابی بود که از جمله ایشان است رَبیع بن خُثَیْم که معروف است به خواجه ربیع و در مشهد مقدس مدفون است.
از جزئیات زندگی عبدالله بن مسعود، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله اطلاع دقیقی در دست نیست. تنها نام او در جنگ یرموک و سایر فتوحات شام برده شده است. مدتی از سوی عمر سرپرستی بیت المال و تعلیمات دینی مردم آن سامان را عهده دار بود. لیکن پس از درگذشت عمر، عثمان به ماموریتش در آنجا خاتمه داد.

[ویکی فقه] ابن مسعود (جایگاه تفسیری). عبداللّه بن مسعود شاگرد پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) و بخصوص امیرالمومنین علی (علیه السلام) بوده است.وی تفسیری به شیوه روائی دارد و اکثر مفسران شیعه و سنی آن را طی تفسیرهای خود هنگام تفسیر آیات قرآن کریم نقل نموده اند از جمله فرات کوفی در تفسیر خویش. و نیز پس از ابن عباس اکثر روایات در تفسیر قرآن کریم از ابن مسعود است.اشـهر شاگردان و روات تفسیر از ابن مسعود مسروق بن الاجدع همدانی و اسود بن یزید و علقمة بن قیس نخعی می باشند.
عبداللّه بن مسعود از نخستین ایمان آورندگان و اولین کسی است که پس از پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) آشکارا و با صدایی بلند در مکه، تلاوت قرآن می نمود و آن را به گوش قریش می رسانید و در این راه آزار و شکنجه های فراوان دید.پیامبر او را به خود جذب نموده بود به طوری که در اکثر کارها به پیامبر خدمت می کرد. وی آب وضو و مسواک و کفش های پیامبر را نگه می داشت و هر گاه بلند می شد کفش های پیامبر را به وی می پوشانید و هر گاه می نشست آنها را از پای پیامبر در آورده، با خود برمی داشت.به هنگام راه رفتن، پیشاپیش حضرت راه می افتاد. به هنگام حمام گرفتن پیامبر را می پوشانید. هر گاه می خوابید بیدارش می کرد و بدون هیچ مانعی وارد خانه پیامبر می شد؛ به گونه ای که گمان می رفت وی از اهل بیت پیامبر است.او در هر دو هجرت (به حبشه و به مدینه) شرکت جست، به هر دو قبله (مسجد الاقصی و کعبه) نماز خوانده و در تمام جنگ ها همراه پیامبر حضور داشته است. از همه مردم بر حفظ قرآن بیشتر مواظبت می نمود و پیامبر خوش می داشت که قرآن را از زبان وی و با تلاوت او بشنود.پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) می فرمود: «هر کس بخواهد از تلاوت قرآن -تر و تازه همان طور که نازل شده- لذت برد، قرآن را به قرائت ابن ام عبد (ابن مسعود) تلاوت کند».
اهتمام بر یادگیری معانی قرآن عبدالله
ابن مسعود بر فراگیری دانش خصوصا معانی قرآن، بسیار همت می گماشت. او می گوید: «هر کدام از ما اصحاب که ده آیه از قرآن را می آموختیم، از آن نمی گذشتیم مگر اینکه مفاهیم آنها و نحوه عمل کردن بدان مفاهیم را نیز بیاموزیم».و به همین دلیل می گوید: «سوگند به پروردگاری که جز او خدایی نیست! آیه ای از قرآن نیست مگر اینکه می دانم درباره چه کسی و در چه مکانی نازل گردیده است». وی همچنین علاقه زیادی به گسترش دانش در میان مردم داشت.مسروق بن اجدع می گوید: «عبداللّه بن مسعود سوره ای بر ما تلاوت می نمود و سپس درباره آن به سخن گفتن می پرداخت و در تمامی طول روز برایمان تفسیر می کرد».
اقوال علمای عامه و خاصه در مورد ابن مسعود
همه اصحاب پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله) به فضل و دانش او نسبت به کتاب و سنت اذعان دارند.
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱، ص۱۳۹- ۱۲۴.
...