ابن علان صدیقی احمد بن ابراهیم

[ویکی نور] «ابن عَلاّن، شهاب الدین احمد بن ابراهیم بن محمد علان شافعی» (975- رمضان 1033ق)، از صوفیان نقشبندی است که به استناد نسب نامه ای منظوم که خودش سروده، نسبتش با 20 واسطه به ابوبکر می رسیده است و به همین جهت او را «صدیقی» نیز نامیده اند. از نسب نامه مذکور برمی آید که بعضی از اجداد او در ایران می زیسته اند، چنانکه جد چهارمش علی بن مبارکشاه از دانشمندان مشهور شیراز در سده 8ق به شمار می رفته است. اینکه ابن علان زبان فارسی را هم می دانسته است، از پیوند او با ایران و به تعبیری دیگر از ایرانی بودن او حکایت دارد. اگر درست باشد که وی در مکه به دنیا آمده است، بدون تردید می بایست که مهاجرت خانواده اش از ایران و اقامتشان در مکه به روزگار پدرش ابراهیم و یا جدش محمد علان اتفاق افتاده باشد؛ زیرا او خود زبان فارسی را چنان خوب می دانسته که به ترجمه آثار مکتوب آن پرداخته است و این نکته حاکی از آن است که وی در خانواده ای پرورش یافته بوده که به فارسی آشنایی کامل داشته و بدان تکلم می کرده اند. از مراتب و مراحل اولیه تحصیلات علمی او اطلاعی در دست نیست، اما به اعتبار قول محبی که او را در زمره دانشمندان بلند مرتبه به شمار آورده و هم به لحاظ آنکه برادرزاده اش محمد علی به نزد او قرائت قرآن، حدیث، فقه، و تصوف آموخته است، می توان گفت که وی پیش از گرایش به تصوف به تحصیل علوم دینی اهتمام داشته و آنگاه دست ارادت به تاج الدین بن زکریا عثمانی نقشبندی (د 1050ق) داده و معارف صوفیه را در طریقه نقشبندی از او فراگرفته و به مقام شیخی و ارشاد رسیده است. وی در مکه وفات یافت و در جانب غربی مزار حضرت خدیجه(ع) به خاک سپرده شد.
از نوشته های ابن علان که بیشتر شرحهایی است بر چند قصیده و سخنان صوفیان پیشین، برمی آید که وی اگرچه به قول محبی به مقام پیشوایی در تصوف رسیده بود، اما این نظر درباره او به جنبه عملی وی در تصوف ارتباط دارد نه به وجهه علمی و یافته های برخاسته از مواجید و اذواق صوفیانه.
1- شرح قصیده بنت المَیْلَق: شرحی است بر قصیده صوفیانه محمد بن عبدالدائم بن محمد بن سلامه شاذلی.
2- شرح قصیدة ابن مَدْیَن: شرحی است بر قصیده ای مشهور از شعیب بن الحسن مغربی تلمسانی که همراه با شرح پیشین منتشر شده است.
3- رسالة فی الطریقة النقشبندیة: در بیان آداب خانقاهی و احوال مشایخ نقشبندیه که مؤلف با ذکر احوال پیرش تاج الدین، آن را شروع کرده است.
4- شرح حکم أبی مدین: شرحی است که در آن از عادات و آداب خانقاهی سخن رفته است.