ابن عذاری
لغت نامه دهخدا
فرهنگ فارسی
پیشنهاد کاربران
اِبْن ِ عَذاری ، ابوالعباس ( یا ابوعبدالله ) احمد بن محمد عذاری مراکشى ( د ح 720ق /1320م ) ، تاریخ نویس مغربى . از وی آگاهى بسیار اندکى در دست است . همین قدر مى دانیم که از اواسط سدة 7 تا اوایل سدة 8ق /13 - 14م مى زیسته و یک چند حاکم شهر فاس بوده است ( 2 EI ) . اگر به طوری که نوشته اند ( همانجا ) ، ابن عذاری در 712ق / 1312م هنوز سرگرم نوشتن تاریخ خود بوده است ، پس گفتة بعضى از مورخان که تاریخ درگذشت وی را حدود 695ق دانسته اند ( بغدادی ، 1/207؛ زرکلى ، 7/95؛ منجد، 2/29 ) ، نمى تواند درست باشد. تنها اثری که از ابن عذاری به جای مانده کتابى است که خود آن را البیان المغرب فى اختصار اخبار ملوک الاندلس و المغرب نام داده است . لوی پرووانسال در پیش گفتاری که بر مجلد اول تاریخ ابن عذاری ( ص نوشته ، مى گوید این مورخ مغربى ، همزمان با تألیف البیان المغرب ، تاریخ مشابهى هم برای مشرق عربى با عنوان البیان المشرق نوشته بوده است . استناد پرووانسال به مقدمة خود ابن عذاری است ، ولى مؤلف خود به چنین تاریخى تصریح نکرده است . البته تردیدی نیست که ابن عذاری در تاریخ شرق اسلامى نیز مطالعات گسترده ای داشته و به اخبار خلفای مشرق علاقه مند بوده است ( نک: ابن عذاری ، 1/3، چ کولن ) ، اما اینکه تاریخى به نام البیان المشرق نوشته باشد، از مقدمة البیان المغرب او بر نمى آید. به هر حال ، اگر هم چنین کتابى را نوشته باشد، هیچ اثری از آن باقى نمانده است .
... [مشاهده متن کامل]
البیان المغرب شامل گزارشهای کوتاه و موجز و به دور از عبارت پردازیها و اطنابهای معمول بسیاری از دیگر کتب تاریخ است . ابن عذاری اخبار بعضى از سنوات را تنها در یک یا دو سطر نقل کرده است . وی چنانکه خود در مقدمة البیان تصریح کرده ، در تألیف این تاریخ از مآخذ متعددی مانند تاریخ طبری ، ذیل ابن شرف ، مختصر ابن حبیب ، مختصر عَریب بن سعد قرطُبى ، مِقْباس ابومروان ، قَبَس ابن حَماد، ذخیرة ابن بسّام ، اخبار الدولة العامریة ابن حَیّان ، نظم الجُمان ابن قطان بکری و غیر آنها بهره جسته و اخبار مربوط به عصر خود را از بزرگان زمان به دست آورده است ( همان ، 1/2، 3 ) . وی معمولاً به هنگام نقل روایات از دیگران ، نام مأخذ خود را ذکر مى کند، ولى در بعضى موارد نیز به منابع خود اشاره ای نمى کند.
ابن عذاری تاریخ خود را به 3 جزء مستقل از یکدیگر تقسیم کرده است . جزء نخست شامل اخبار افریقیه از دوران خلافت عثمان بن عفّان ( خلافت : 23 - 35ق /644 - 656م ) تا آغاز عصر مرابطون است . در این جزء، اخبار امیرانى که از جانب خلفاء اموی و عباسى مأمور ادارة این سرزمین بودند، اخبار بنى عُبَید شیعى تا زمان انتقال آنان به مصر و استیلای صَنْهاجه بر افریقیه پس از رفتن عبیدیه ، فتنة اعراب و ورود آنان به قیروان ، اخبار ملوک بنى حماد و مِدْراریّه ، ادریسیه ، برغواطیه و زَناتیّه ، اخبار والیان ِ خلفای اموی اندلس بیان شده است ( ابن عذاری ، همان ، 1/3 ) . مؤلف در جزء دوم ، پس از شرح مختصری از جغرافیای اندلس و تاریخ قدیم آن ، به اخبار این بخش مى پردازد. آنگاه شرح مختصری از امراء عرب که از جانب خلفای اموی در اندلس حکومت کردند، مى دهد و سپس به اخبار حکام فهری تا زمان استقرار خلفاء اموی اندلس مى پردازد. وی پس از ذکر اخبار عامریان و قیام بربرها از حکومتهای ملوک الطوایف چون بنى حمود، هودیه ، بکریه ، عبادیه ، زَناتیه ، افطسیه ، صَنهاجیه و دیگر امرای اندلسى تا هنگام ورود مرابطون به اندلس در 478ق /1085م گفت وگو مى کند ( همان ، 1/4 ) . جزء سوم البیان را از شرح خروج قبایل لَمتونه از صحرا و استیلای آنان بر مغرب و اندلس و تشکیل دولت مقتدر مرابطون آغاز مى کند و دامنة گزارش را تا ابتدای دولت موحدون مى کشاند. آنگاه مقداری از احوال موحدون و زد و خوردهای آنان با رقیبان مرابطى خود را باز مى گوید و پیروزیهای آنان را تا زمان انقراض دولتشان شرح مى دهد. در این جزء ابن عذاری همچنین از دولتهای هودیه ، متوکلیه و نصریة احمریه در اندلس و دولت مرینیه در مغرب سخن مى گوید. گزارشهای این بخش تا 667ق /1269م را در بر مى گیرد ( همان ، 1/4 - 5 ) .
چاپها و ترجمه های البیان المغرب :
1. نخستین بار میان سالهای 1848 تا 1851م ، مستشرق هلندی ، راینهارت دوزی از روی یک نسخة خطى موجود در لیدن ، جزء اول و بخشى از جزء دوم البیان را در دو مجلد در همان شهر به چاپ رساند. چاپ دوزی شرح وقایع مندرج در البیان تا 387ق /997م ، یعنى تا اواسط زمان منصور بن ابى عامر را در بر دارد. فرناندث گنثالث 1 در 1860م ، بخشى از البیان را که به تاریخ شبه جزیرة ایبری مربوط است از روی چاپ دوزی به اسپانیایى ترجمه و منتشر کرد. ادموند فانیان 2 نیز میان سالهای 1901 - 1904م ترجمة فرانسوی مغلوطى از البیان چاپ دوزی را در الجزایر منتشر نمود که به عقیدة پرووانسال ( ص نیاز به ترجمة مجدد یا تجدید نظر کلى دارد.
2. درست یک قرن پس از نشر نخستین قسمت از البیان توسط دوزی ، دو مستشرق فرانسوی ، ژرژ کولن و لوی پرووانسال براساس نسخة کامل تری از این تاریخ ، به تجدید چاپ دوزی اقدام کردند. اینان با استفاده از یک نسخة خطى نویافته کسریهای چاپ دوزی را رفع کردند. این نسخه شامل دو سوم از البیان ، یعنى از تاریخ مغرب مسلمان تا پایان دولت موحدون بود، امّا آن دو فقط در تکمیل آن قسمت از البیان که دوزی قبلاً چاپ کرده بود، از این نسخة خطى جدید بهره گرفتند. بخش تاریخ موحدون این نسخه ، بعدها در چاپ باقى ماندة البیان المغرب مورد استفاده قرار گرفت . از امتیازات چاپ کولن و پرووانسال اشتمال آن بر مقدمة سودمندی است که ابن عذاری بر تاریخ مفصل خود نوشته ( و نسخة مورد استفادة دوزی فاقد آن بوده ) است . پرووانسال قبلاً در 1930م ، بخش آخر جزء دوم البیان را که مربوط به سالهای 393 - 460ق / 1003 - 1068م است با عنوان البیان المغرب ، ج 3، تاریخ اسپانیای مسلمان در سدة یازدهم ، در پاریس تصحیح و منتشر کرده بود ( فولتون ، . ( 113
3. در 1963 م آمبروسیو هویسى میراندا1 با همکاری محمد . . .
... [مشاهده متن کامل]
البیان المغرب شامل گزارشهای کوتاه و موجز و به دور از عبارت پردازیها و اطنابهای معمول بسیاری از دیگر کتب تاریخ است . ابن عذاری اخبار بعضى از سنوات را تنها در یک یا دو سطر نقل کرده است . وی چنانکه خود در مقدمة البیان تصریح کرده ، در تألیف این تاریخ از مآخذ متعددی مانند تاریخ طبری ، ذیل ابن شرف ، مختصر ابن حبیب ، مختصر عَریب بن سعد قرطُبى ، مِقْباس ابومروان ، قَبَس ابن حَماد، ذخیرة ابن بسّام ، اخبار الدولة العامریة ابن حَیّان ، نظم الجُمان ابن قطان بکری و غیر آنها بهره جسته و اخبار مربوط به عصر خود را از بزرگان زمان به دست آورده است ( همان ، 1/2، 3 ) . وی معمولاً به هنگام نقل روایات از دیگران ، نام مأخذ خود را ذکر مى کند، ولى در بعضى موارد نیز به منابع خود اشاره ای نمى کند.
ابن عذاری تاریخ خود را به 3 جزء مستقل از یکدیگر تقسیم کرده است . جزء نخست شامل اخبار افریقیه از دوران خلافت عثمان بن عفّان ( خلافت : 23 - 35ق /644 - 656م ) تا آغاز عصر مرابطون است . در این جزء، اخبار امیرانى که از جانب خلفاء اموی و عباسى مأمور ادارة این سرزمین بودند، اخبار بنى عُبَید شیعى تا زمان انتقال آنان به مصر و استیلای صَنْهاجه بر افریقیه پس از رفتن عبیدیه ، فتنة اعراب و ورود آنان به قیروان ، اخبار ملوک بنى حماد و مِدْراریّه ، ادریسیه ، برغواطیه و زَناتیّه ، اخبار والیان ِ خلفای اموی اندلس بیان شده است ( ابن عذاری ، همان ، 1/3 ) . مؤلف در جزء دوم ، پس از شرح مختصری از جغرافیای اندلس و تاریخ قدیم آن ، به اخبار این بخش مى پردازد. آنگاه شرح مختصری از امراء عرب که از جانب خلفای اموی در اندلس حکومت کردند، مى دهد و سپس به اخبار حکام فهری تا زمان استقرار خلفاء اموی اندلس مى پردازد. وی پس از ذکر اخبار عامریان و قیام بربرها از حکومتهای ملوک الطوایف چون بنى حمود، هودیه ، بکریه ، عبادیه ، زَناتیه ، افطسیه ، صَنهاجیه و دیگر امرای اندلسى تا هنگام ورود مرابطون به اندلس در 478ق /1085م گفت وگو مى کند ( همان ، 1/4 ) . جزء سوم البیان را از شرح خروج قبایل لَمتونه از صحرا و استیلای آنان بر مغرب و اندلس و تشکیل دولت مقتدر مرابطون آغاز مى کند و دامنة گزارش را تا ابتدای دولت موحدون مى کشاند. آنگاه مقداری از احوال موحدون و زد و خوردهای آنان با رقیبان مرابطى خود را باز مى گوید و پیروزیهای آنان را تا زمان انقراض دولتشان شرح مى دهد. در این جزء ابن عذاری همچنین از دولتهای هودیه ، متوکلیه و نصریة احمریه در اندلس و دولت مرینیه در مغرب سخن مى گوید. گزارشهای این بخش تا 667ق /1269م را در بر مى گیرد ( همان ، 1/4 - 5 ) .
چاپها و ترجمه های البیان المغرب :
1. نخستین بار میان سالهای 1848 تا 1851م ، مستشرق هلندی ، راینهارت دوزی از روی یک نسخة خطى موجود در لیدن ، جزء اول و بخشى از جزء دوم البیان را در دو مجلد در همان شهر به چاپ رساند. چاپ دوزی شرح وقایع مندرج در البیان تا 387ق /997م ، یعنى تا اواسط زمان منصور بن ابى عامر را در بر دارد. فرناندث گنثالث 1 در 1860م ، بخشى از البیان را که به تاریخ شبه جزیرة ایبری مربوط است از روی چاپ دوزی به اسپانیایى ترجمه و منتشر کرد. ادموند فانیان 2 نیز میان سالهای 1901 - 1904م ترجمة فرانسوی مغلوطى از البیان چاپ دوزی را در الجزایر منتشر نمود که به عقیدة پرووانسال ( ص نیاز به ترجمة مجدد یا تجدید نظر کلى دارد.
2. درست یک قرن پس از نشر نخستین قسمت از البیان توسط دوزی ، دو مستشرق فرانسوی ، ژرژ کولن و لوی پرووانسال براساس نسخة کامل تری از این تاریخ ، به تجدید چاپ دوزی اقدام کردند. اینان با استفاده از یک نسخة خطى نویافته کسریهای چاپ دوزی را رفع کردند. این نسخه شامل دو سوم از البیان ، یعنى از تاریخ مغرب مسلمان تا پایان دولت موحدون بود، امّا آن دو فقط در تکمیل آن قسمت از البیان که دوزی قبلاً چاپ کرده بود، از این نسخة خطى جدید بهره گرفتند. بخش تاریخ موحدون این نسخه ، بعدها در چاپ باقى ماندة البیان المغرب مورد استفاده قرار گرفت . از امتیازات چاپ کولن و پرووانسال اشتمال آن بر مقدمة سودمندی است که ابن عذاری بر تاریخ مفصل خود نوشته ( و نسخة مورد استفادة دوزی فاقد آن بوده ) است . پرووانسال قبلاً در 1930م ، بخش آخر جزء دوم البیان را که مربوط به سالهای 393 - 460ق / 1003 - 1068م است با عنوان البیان المغرب ، ج 3، تاریخ اسپانیای مسلمان در سدة یازدهم ، در پاریس تصحیح و منتشر کرده بود ( فولتون ، . ( 113
3. در 1963 م آمبروسیو هویسى میراندا1 با همکاری محمد . . .