ابن زیات یوسف بن یحیی

[ویکی نور] «ابن زَیّات، ابوحجّاج (یا ابویعقوب) یوسف بن یحیی بن عیسی بن عبدالرحمان تادلی» (د 627 یا 628ق)، ادیب، لغوی، فقیه و قاضی مالکی مراکشی بوده است. ابن زیات، اهل تادلا یا تادله، شهری در جبال بربر، نزدیک تلمسان و فاس بود. فیروزآبادی و سیوطی او را در نحو و لغت و ادب امام خوانده اند. وی به حضور ابوالعباس احمد سبتی (524 - 601ق) پیر و ولی مراکشی رسید و ابن حوط الله و سلالقی را نیز ملاقات کرد.
ابن زیات، هنگامی که در شهر رگراگه (رجراجه) قاضی بود، درگذشت. فیروزآبادی و سیوطی درگذشت او را پس از 540ق، نوشته اند، اما او خود از رجالی یاد کرده است که در 616ق، درگذشته اند. حاجی خلیفه و بغدادی نیز سال وفات او را پس از 540ق، نوشته اند، ولی بغدادی در جای دیگر سال 630ق، را یاد کرده است. گفته اند که جنازه او را به مراکش بردند و در قبه سیدی محمد فرّان و سیدی محمد بربوشی در بیرون شهر و نزدیک دروازه خمیس به خاک سپردند.
از کتاب «التشوّف إلی رجال التصوّف» او برمی آید که او خود در زمره صوفیان بوده و گاه مطالبی را از زبان مریدان نقل کرده است. ابن زیات در ادب، تألیفی به نام «نهایة المقامات فی درایة المقامات» در شرح مقامات حریری داشته است که آن را بهترین شرح ها و «شرحی نبیل» گفته اند، اما اکنون از آن اطلاع نداریم.
اثر موجود ابن زیات، همان «التشوف إلی رجال التصوف» است. در این کتاب که تألیف آن را در شعبان 617 آغاز کرده و در روز جمعه 12 ذی قعده همان سال به پایان رسانیده، احوال صالحینی را آورده است که مقیم مراکش بوده، یا به گونه ای با آن پیوند داشته اند.
برگرفته از دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، 1374، ج 3، ص 638، به قلم محمدآصف فکرت.