ابن زیات. [ اِ ن ُ زَی ْ یا ] ( اِخ ) ابوجعفر محمدبن عبدالملک بن ابان بن حمزه. وزیر معتصم. از مردم دسکره. وفات 223 هَ.ق.جد او ابان روغن زیت از بلاد خود به بغداد برده میفروخته است و از این جهت او به ابن زیات مشهور شده است. مردی ادیب و لغوی و شاعر بود وقتی معتصم عباسی از وزیر خود احمدبن عماد بصری معنی کلمه کلا پرسید و او جواب ندانست معتصم گفت : «خلیفة امی و وزیر عامی ». گفت یکی از کُتّاب را بخوانید محمدبن زیات صاحب ترجمه را نزد او بردند و چون از عهده جواب برآمد شغل وزارت به او تفویض کرد و تا وفات معتصم ( 227 ) در آن عمل ببود و پس از معتصم واثق او را در وزارت نگاه داشت و چون خلافت بمتوکل رسید ( 232 ) باز چهل روز در مقام وزارت بماند، آنگاه متوکل او را دستگیر و مصادره کرد و در تنوری که خود برای شکنجه اصحاب دیوان کرده بود مسجون کرد و به قیدی آهنین که پانزده رطل وزن داشت مقید گردید و چهل روز در آن ببود تا درگذشت و آن تنور در اطراف میخها داشت که مقصر در آن جنبیدن نمی توانست چه با حرکت ْ تن او میخست. ابن زیات علاوه بر اشعار دیوان رسائلی داشته است. ( از ابن خلکان ) ( ابن الندیم ).
