ابن دیصان

ابن دَیْصان (۱۵۴ـ۲۲۲م)
(یا: باردیصان، به لاتینی باردیسانس) فیلسوف و عالم دینی ایرانی، بنیانگذار فرقۀ گنوسی دیصانیه از نخستین فرقه های صدر مسیحیت. والدینش اصلاً اهل پارت بودند و از آن جا به شهر رها (ادسا) واقع در غرب بین النهرین مهاجرت کردند و ابن دیصان در همین شهر متولد شد. شهرتش هم از نام رود دیصان که از نزدیکی شهر رها می گذرد گرفته شده است. ابن دیصان با خاندان های ایرانی مقیم نواحی غرب امپراتوری اشکانی روابط نزدیکی داشت و چون در ۱۷۹م آیین مسیحیت را پذیرفت، در این نواحی مسیحیت با آیین وی شناخته می شد. پیروان وی به دیصانیه معروف بودند و تا چین گسترش داشتند. او در واقع شروع کنندۀ راهی بود که کمی بعد مانی آن را دنبال کرد. او به دو اصل نور و ظلمت اعتقاد داشت و آن ها را منشأ خیر و شر می دانست. منتها نور به نظر او زنده و فعال عاقل است و حرکت و حیات را پدید می آورد، درحالی که ظلمت مرده و جاهل و منفعل و بی حرکت است. تفاوت مانی با او هم در همین نکته بود که مانی ظلمت را هم زنده و فعال می دانست. اوگوستین قدیس، از برجسته ترین علمای کلیسای مسیحی که مدت ها آیین مانویت را پذیرفته بود، در واقع تحت تأثیر آرای ابن دیصان بود که از مانویت دست کشید، و همانند ابن دیصان ظلمت یا شر را امری مرده و یا به اصطلاح امری عدمی دانست.