ابن حوقل محمد بن حوقل

[ویکی نور] ابوالقاسم محمد بن حوقل یا محمد بن علی نصیبی یا نصیبینی متوفای پس از 367 هجری قمری، بازرگان، سیّاح معروف و جغرافی دان عرب در قرن چهارم قمری.وی از 331 تا 359 ق943/ تا 970به سیاحت در بلاد اسلامی پرداخت و کتاب «صورة الارض» یا «المسالک و الممالک»را تألیف کرد.از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست.وی در نصیبین واقع در بین النهرین علیا زاده شد ولی تاریخ ولادتش معلوم نیست.اما با توجه به قرائن می توان حدس زد که ولادت وی باید سال ها پیش از 320 ق بوده باشد.تاریخ مرگ او نیز در مآخذ موجود نیامده اما احتمالا پس از 367 ق بوده است.
وی به عزم مطالعه دربارۀ سرزمین های اسلامی و ملت های مختلف و نیز به منظور تجارت سفر تاریخی خود را از بغداد(دار السلام)آغاز کرد.
سفر ابن حوقل چنانکه اشاره شد، برای تجارت بود، اما شاید وی در حقیقت مبلغ مذهبی و داعی سیاسی فاطمیان بوده است زیرا برنامۀ سفر او رفتن به آفریقای شمالی (قلمروحکومت فاطمیان)و اندلس(قلمرو حکومت امویان اسپانیا)بود و در ضمن به نابلی (ناپولی-ناپل)و پالرمونیز سفر کرده است بدین سان معلوم می شود که ابن حوقل تمایلات سیاسی هم داشته چنانکه به گفته کراچکوفسکی دوزی «yzoD»او را جاسوس فاطمیان دانسته است.
ابن حوقل دو اثر معروف داشته است:یکی کتابی دربارۀ سیسیل که در دست نیست و دیگری کتاب «المسالک و الممالک» یا «صورة الارض».
ابن حوقل را می توان در بین جغرافی دانان از نوادر روزگار به شمار آورد.وی ثلث قرن در سفر بود و در خلال آن از سرزمین های اسلامی-هند تا اسپانیا-دیدن کرد و به سرزمین های دیگر هم رهسپار شد تا به بلغار و رود ولگا رسید.بسیار خواند و بسیار دید تا «صورة الارض»را که جامع همه تجربه های او بود نوشت.