ابن بطلان بغدادی مختار بن حسن

[ویکی نور] ابن بطلان، ابوالحسن مختار بن حسن بن عبدون بن سعدون بن بطلان، مشهور به ابن بطلان یا ابن عبدون از اطباء مسیحی بغداد در قرن پنجم بوده است. وی مدتی نزد ابوالفرج عبدالله بن طیب بغدادی طب و فلسفه خواند و بزرگ ترین شاگرد و مورد احترام فراوان او بود. ابن بطلان مدتی نیز ملازمت ابوالحسن ثابت بن ابراهیم بن زهرون طبیب را داشت و از وی در پزشکی بهره گرفت و از دیگر استادان بغداد هم دانش آموخت. وی در علوم اوائل دست داشت و از راه پزشکی روزگار می گذرانید.
ابن بطلان در 439ق از بغداد خارج شد و پس از عبور از رحبه و رصافه به حلب رسید. معزالدوله ثمال بن صالح مرداسی حاکم حلب او را استقبال کرد و محترمش داشت. وی در آنجا اجازه یافت تا قواعد عبادات مسیحیان آن شهر را تنظیم کند و قوانینی به این منظور وضع کرد، اما مسیحیان حلب قوانین او را نپذیرفتند. گذشته از آن، محسود پزشک مسیحی دیگری به نام ابوالخیر ابن شراره واقع شد و از سوی او به فساد عقیده متهم گشت. ابن بطلان نتوانست بیش از این در حلب بماند و از آن شهر خارج شد و در جمادی الاخر 441 به قسطاط مصر وارد گردید و سه سال در این دیار ماند. در این زمان مستنصر بالله فاطمی خلیفه مصر بود. سفر ابن بطلان را به مصر، عزم دیدار علی بن رضوان طبیب و پزشک مشهور آن عصر دانسته اند.
در مصر میان آن دو مناظراتی طبی و فلسفی درگرفت که سرانجام کار به دشمنی کشید. ابن بطلان بسیاری از آنچه میان او و ابن رضوان گذشت، پس از خروج از مصر، در کتابی گرد آورد و ابن رضوان نیز در رد او کتابی نوشت. هیچ یک از آن دو کتابی ننوشته و رأیی ابراز نکرده است که دیگری آن را رد نکرده باشد. گفته اند که ابن بطلان مردی شیرین سخن، ظریف طبع و در ادب و فروع آن ممتاز بود، ولی ابن رضوان در طب و علوم حکمت از او داناتر بود.
ابن بطلان سرانجام مصر را با دلتنگی به قصد قسطنطنیه ترک گرفت و یک سال در آن شهر ماند. وی در اواخر عمر به انطاکیه رفت. در آنجا ظاهراً مدتی نظارت ساختمان بیمارستانی را بر عهده داشت و چندی بعد در دیری در همان شهر عزلت و عبادت اختیار کرد و در همانجا درگذشت. قفطی وفات او را 444ق می داند، اما از آنجا که ابن ابی اصیبعة تاریخ نگارش یکی از آثار او را 455ق گزارش کرده است، می توان آن را نادرست دانست. ابن بطلان، چنانکه خود در شعری یاد کرده هیچ گاه زن و فرزندی نداشت. وی دارای اشعار زیاد و نکته های نادر و ظریف بود که برخی از آنها در دعوة الاطباء آمده است.
ابن بطلان حوادث محیط و روزگارش را ثبت کرده است؛ از آن جمله پیداشدن ستاره های دنباله دار در445ق و بروز بیماریهای مهلک و مردن انسانهای بی شمار در قسطنطنیه است. وی همچنین از کم آبی نیل در تابستان 447ق و گسترش وبا به عراق و برخی حوادث و آفات دیگر یاد کرده که موجب مرگ دانشمندانی چون ابوالحسن قدوری فقیه، اقضی القضاة ماوردی، ابن طیب طبری، ابوالحسن صابی و ابوالعلاء معری گردید.
ابن بطلان در طب مرتبه ای والا داشت چنانکه ابن منقذ برخی از آرا و درمانهای او را در کتاب الاعتبار تحت عنوان معجزات ابن بطلان آورده است.