ابن القفطی. [ اِ نُل ْ ق ِ ] ( اِخ ) جمال الدین ابوالحسن علی بن یوسف بن ابراهیم بن عبدالواحد الشیبانی. مولد او به شهر کوچک قفط از اعمال صعید مصر به سال 568 هَ.ق. در بدایت عمر بقاهره رفت و مقدمات علوم را بدانجا فراگرفت و آنگاه که پدر او یوسف بتصدی منصبی در سنه 583 به بیت المقدس شد با پدر بدانجا هجرت کرد و بتکمیل دانش پرداخت و پس از 15 سال سفری بحلب کرد و مدت ده سال در آنجا ببود و به سال 610 عامل خراج گشت و تا سال 628 با فترتی در میان ( 613-616 ) بدان مقام باقی ماند و در 633 ملک العزیز او را وزارت خویش داد و تا هنگام مرگ ( 646 ) این مقام داشت. در زمان وزارت بتألیف پاره ای کتب خویش توفیق یافت و از مساعدت بعض دانشمندان عصر ازجمله یاقوت دریغ نورزید چنانکه خود یاقوت در کتاب خویش از ایادی و مکارم او امتنان نموده است. او راست : تاریخ الیمن. تاریخ المغرب. تاریخ القاهرة. تاریخ السلاجقه و غیرها. لکن از جمله کتب او امروز جز مختصر زوزنی مسمّی ̍ به منتخبات از تاریخ الحکماء او که در لیپزیک و نیز قاهره به طبع رسیده چیزی در دست نیست و این کتاب مشتمل بر شرح حال چهارصد و چهارده تن طبیب ومنجم و حکیم است و در تتبعی که نگارنده در فهرست ابن الندیم و تاریخ الحکما در ضمن همین تألیف کرده چنین میداند که تاریخ الحکما جز انشاء دیگر ابن الندیم نیست ، بدین معنی که آنچه را صاحب الفهرست گفته عیناً ابن القفطی با اطاله بیان بی افزودن مطلبی نو تجدید کرده است و تنها تراجم اشخاصی که پس از 377 هَ.ق. میزیسته اند شاید از خود ابن القفطی یا اقتباس از کتب دیگر باشد مانند عیون الاَنباء ابن ابی اصیبعه و جز آن.
