📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
🇮🇷پژوهش محسن داداش پور باکر
📲اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی
بسم الله الرحمن الرحیم
تاریخ طبرستان
📜بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار | ابن اسفندیار | تاریخ طبرستان | آملی
... [مشاهده متن کامل]
📜تاریخ طبرستان، کتابی به فارسی است درباره طبرستان، تألیف بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار کاتب، معروف به ابن اسفندیار، که در قرن هفتم می زیسته است.
📑فهرست مندرجات
۱ - زندگی ابن اسفندیار
۲ - محل تولد ابن اسفندیار
۳ - ابن اسفندیار کاتب و سفیر دربار حسام الدوله
۴ - سفرهای بسیار ابن اسفندیار
۵ - علت تألیف تاریخ طبرستان
۶ - کتب ترجمه شده ابن اسفندیار
۶. ۱ - کتاب عقد سحر و قلائد
۶. ۲ - نامه تنسر ابن مقفع
۷ - تاریخ تألیف تاریخ طبرستان
۸ - ویژگی تاریخ طبرستان
۹ - نسخه های موجود تاریخ طبرستان
۱۰ - محتوای کتاب تاریخ طبرستان
۱۰. ۱ - قسمت اول کتاب تاریخ طبرستان
۱۰. ۱. ۱ - محتوای باب دوم از قسم اول
۱۰. ۱. ۲ - اهمیت باب دوم از قسم اول
۱۰. ۱. ۳ - محتوای باب سوم از قسم اول
۱۰. ۱. ۴ - محتوای باب چهارم از قسم اول
۱۰. ۲ - قسمت دوم کتاب تاریخ طبرستان
۱۰. ۳ - قسمت سوم کتاب تاریخ طبرستان
۱۱ - اهمیت تاریخ طبرستان
۱۲ - شیعه بودن ابن اسفندیار
۱۳ - استفاده مولفان از تاریخ طبرستان
۱۴ - اولین ترجمه انگلیسی تاریخ طبرستان
۱۵ - فهرست منابع
۱۶ - پانویس
۱۷ - منابع
۱ - زندگی ابن اسفندیار
[ویرایش]
از زندگی مؤلف، بیش از آنچه از متن کتاب به دست می آید، دانسته نیست.
۲ - محل تولد ابن اسفندیار
[ویرایش]
احتمالاً خاستگاه وی آمل بوده است.
۳ - ابن اسفندیار کاتب و سفیر دربار حسام الدوله
[ویرایش]
وی از نزدیکان حسام الدوله اردشیر باوند ( حک: ۵۶۸ ـ ۶۰۲ ) و پسرش، شمس الملوک رستم ( مقتول در ۶۰۶ ) ، بوده و ظاهراً کاتب و سفیر دربار حسام الدوله نیز بوده است.
به گفته ابن اسفندیار
[۱]
ملک اردشیر، وی را برای کار مهمی به قلعه کوزا فرستاده بود.
۴ - سفرهای بسیار ابن اسفندیار
[ویرایش]
پدر مؤلف، که به قرار معلوم ادیب بوده و ابیاتی از وی در این کتاب نقل شده است، از سفرهای بسیار ابن اسفندیار یاد کرده است.
[۲]
۵ - علت تألیف تاریخ طبرستان
[ویرایش]
در ۶۰۶، هنگامی که ابن اسفندیار از بغداد به طبرستان باز می گشته، در ری خبر کشته شدن شمس الملوک رستم را می شنود، و حدود دو ماه در ری می ماند و در این مدت، به گفته خودش، فقط مطالعه اخبار و آثار پیشینیان تسکینی برای اندوهش بوده است. در واقع، همین آثار، اساس تألیف تاریخ طبرستان می شوند.
۶ - کتب ترجمه شده ابن اسفندیار
[ویرایش]
۶. ۱ - کتاب عقد سحر و قلائد
وی در همین ایام، کتاب عُقَد سِحر و قلائد دُرّ یَزدادی را در کتابخانه مدرسه شاه غازی رستم باوند در ری می یابد و آن را از عربی به فارسی ترجمه می کند.
۶. ۲ - نامه تنسر ابن مقفع
پس از اقامت اجباری در ری به دعوت پدر رهسپار آمل می شود،
[۳]
اما در آن جا نمی ماند و به خوارزم می رود و پس از پنج سال اقامت در آن جا ترجمه عربیِ ابن مقفع از نامه تنسر را به دست می آورد و پس از ترجمه به فارسی آن را سرآغاز کتابش قرار می دهد.
[۴]
[۵]
۷ - تاریخ تألیف تاریخ طبرستان
[ویرایش]
تاریخ طبرستان، به گفته مؤلف، در روزگار پیری او تدوین شده است.
[۶]
احتمالاً تاریخ تألیف آن ۶۱۳ بوده است.
[۷]
پس از این تاریخ از سرنوشت ابن اسفندیار خبری در دست نیست.
۸ - ویژگی تاریخ طبرستان
[ویرایش]
تاریخ طبرستان یکی از قدیم ترین تواریخ محلی طبرستان است و در مواردی، از تاریخ نویسی محلی فراتر می رود. نثر این اثر، برخلاف مقدمه مصنوعش، روان است و با حکایات و اشعار عربی و واژه های طبری همراه شده است.
۹ - نسخه های موجود تاریخ طبرستان
[ویرایش]
ظاهراً طرح مؤلف در تدوین این اثر بر اساس یک مقدمه و سه مجلد بوده است، اما چون مقدمه و مجلد دوم و آغاز مجلد سوم موجود نیست و نسخه های به جا مانده از تصرف کاتبان در امان نبوده، و حتی برخی نسخه ها قسم یا مجلد چهارم نیز دارند، به طرح مؤلف بدرستی نمی توان پی برد.
[۸]
نسخه های گوناگون این اثر در کتابخانه های لندن و سن پطرزبورگ و پاریس، مغشوش اند و افتادگی دارند و تاریخ کتابت آن ها قرن یازدهم است.
ظاهراً ناسخان از روی یک نسخه پر اشتباه کتاب را استنساخ کرده اند.
[۹]
[۱۰]
عباس اقبال تاریخ ابن اسفندیار را براساس یک نسخه اصلی و نسخه های دیگر در ۱۳۲۰ش در تهران به چاپ رساند.
نسخه اصلی وی، که از قدیم ترین نسخه های این اثر است ( تاریخ کتابت: ۹۷۸ ) ، با وجود اصالتش نسبت به سایر نسخ، کامل نیست و عنوان و فصل بندی ندارد در مواردی که مغشوش بوده، مصحح اغلب مطالب نسخه های دیگر را جایگزین کرده است.
[۱۱]
بر اساس مقدمه موجود، این کتاب به چهار قسمت تقسیم شده است، اما مصحح کتاب به ذکر سه قسم بسنده کرده است، زیرا معلوم است که قسم چهارم را کاتب یا کاتبان به نسخه اضافه کرده اند در آغاز هر قسمت، مصحح نظرش را درباره اصالت نسخه ذکر کرده است.
قسم اول، در باره بنیاد طبرستان که در چهار باب است؛ قسم دوم، در باره آغاز کار خاندان وشمگیر و بویه بوده که اکنون موجود نیست
[۱۲]
قسم سوم، در باره باوندیانِ دوره دوم.
۱۰ - محتوای کتاب تاریخ طبرستان
[ویرایش]
۱۰. ۱ - قسمت اول کتاب تاریخ طبرستان
قراردادن نامه تنسر در آغاز کتاب و پیوند دادن تاریخ طبرستان به تاریخ باستان و رساندن اصل ونسب پادشاهان طبرستانی به شاهان ساسانی و همچنین شرح مفصّلِ مؤلف از مقاومت اهالی و پادشاهان طبرستان در مقابل حاکمان عرب، حاکی از دغدغه خاطر ابن اسفندیار نسبت به موطن و عدالت خواهی اوست
۱۰. ۱. ۱ - محتوای باب دوم از قسم اول
ابن اسفندیار در باب دوم از قسم اول، در باره محدوده جغرافیایی آن دوره طبرستان و بنیاد شهرها اطلاعات مفیدی می دهد.
ابن اسفندیار در این باب، از اساطیر سود جسته و بنیانگذار شهرها را برخی از شخصیت های اسطوره ای دانسته است.
وی به شهر آمل بیش تر از شهرهای دیگر پرداخته است.
[۱۳]
این باب با ذکر شمّه ای از خراج طبرستان در زمان طاهریان پایان می پذیرد.
[۱۴]
۱۰. ۱. ۲ - اهمیت باب دوم از قسم اول
اهمیت این باب در ذکر بناها و مکان هایی است که در زمان مؤلف آباد بوده، اما اینک جز نامی از آن ها باقی نمانده است، و نیز در به کار بردن اشعار و حکایات عربی و فارسی است.
۱۰. ۱. ۳ - محتوای باب سوم از قسم اول
در باب سوم ــ که درباره عجایب طبرستان است ــ مؤلف بیش تر از ابواب دیگر از امثال و حکم و اساطیر استفاده کرده است.
۱۰. ۱. ۴ - محتوای باب چهارم از قسم اول
باب چهارم ــ که درباره اکابر، علما، اطبّا، حکما و شاعران است ــ آشفته است و افتادگی های بسیار دارد، از جمله قسمت مربوط به اصفهبدان افتاده است.
[۱۵]
در این باب مؤلف، واقع بینانه و بدون تعصب، کردار حاکمان طبرستان، بویژه مازیار و اسپهبدخورشید و اسماعیل بن احمد سامانی، و حاکمان دیگر نقاط را ارزیابی کرده است. در همین باب، از قصیده رشیدالدین وطواط در مدح شاه غازی ( متوفی ۵۶۰ ) ابیاتی آورده است.
[۱۶]
او در این باب، از مجلد سوم کتاب نام می برد که درباره باوندیان، بویژه اردشیر بن حسن ( حک: ۵۶۷ ـ۶۰۲ ) ، است.
چون تاریخ طبرستان با دوره این اصفهبد و پسرش، رستم، پایان می یابد، معلوم می شود که بیش از سه مجلد نبوده و منظور ابن اسفندیار از قسم آخر،
[۱۷]
قسمت سوم بوده است. بقیه قسمت های این باب درباره علما، معاریف و ذکر آثار آنان است.
بسیاری از این آثار از بین رفته است و فقط از کتاب ابن اسفندیار می توان به وجود آن ها در آن روزگار پی برد.
[۱۸]
ابن اسفندیار از حکیمان و شاعران طبرستان نیز نام برده است.
[۱۹]
از اینجا به بعد، وی اطلاعات ارزشمندی از حاکمان طبرستان، ظهور آل بویه، آل وشمگیر و باوندیان به دست می دهد،
[۲۰]
سپس به رویدادهای طبرستان، از چگونگی ورود �لشکر اسلام� به طبرستان و حوادث آن عصر تا اواخر سده دوم، می پردازد و از برخی از والیان عرب در طبرستان نام می برد.
[۲۱]
[۲۲]
قسمت های پایانی باب چهارم درباره علل زوال برمکیان،
[۲۳]
قیام مازیار، حکومت طاهریان و زیدیان در طبرستان است.
[۲۴]
این باب با ذکر درگیری میان آل بویه و آل زیار و قتل ماکان به پایان می رسد، عباس اقبال،
[۲۵]
فهرست جامعی برای این قسمت تهیه کرده است.
۱۰. ۲ - قسمت دوم کتاب تاریخ طبرستان
قسمت دوم تاریخ طبرستان، الحاقی است. احتمالاً برای تکمیل این اثر و تحقق طرح اولیه مؤلف، این قسمت را به نسخه او افزوده اند.
[۲۶]
این قسمت درباره دو خاندان بویه و وشمگیر و استیلای آل باوندِ دوره دوم می باشد.
این بخش از کتاب تقریباً همان مطالب پایانی تاریخ رویان تألیف اولیاءاللّه آملی است که تا سال قتل شاه غازی فخرالدوله حسن آخرین فرمانروای باوندیان، در ۷۵۰، ادامه یافته است؛ مطالب این قسمت همچنین برگرفته از ترجمه فارسی تاریخ یمینی، تاریخ بیهقی، جهانگشای جوینی و چهارمقاله نظامی عروضی است.
[۲۷]
به ادعای کسروی،
[۲۸]
اولیاءاللّه آملی این قسمت الحاقی را، بدون ذکر نام خودش، به نسخه اصلی افزوده است.
[۲۹]
[۳۰]
۱۰. ۳ - قسمت سوم کتاب تاریخ طبرستان
قسم سوم درباره باوندیان دوره دوم است، ابتدای نسخه افتادگی دارد، این قسمت با شرح حکومت حسام الدوله شهریار بن قارن آغاز می شود ( ح ۵۰۰ ) و به پادشاهی شمس الملوک رستم بن اردشیر خاتمه می یابد.
ظاهراً این قسم نوشته ابن اسفندیار نیست، زیرا نثر آن با نثر قسم نخست تفاوت اساسی دارد و به نثر کاتبان قسم دوم شبیه است.
ملویل قسم سوم را به ابن اسفندیار منسوب دانسته است، اما این ادعا را نمی توان پذیرفت.
۱۱ - اهمیت تاریخ طبرستان
[ویرایش]
اهمیت تاریخ طبرستان بیش تر در استفاده مؤلف از منابع گوناگونی است که برخی از آن ها به جا مانده و به وجود بقیه، فقط با استناد به گفته ابن اسفندیار می توان پی برد.
[۳۱]
[۳۲]
[۳۳]
[۳۴]
[۳۵]
[۳۶]
دیگر ویژگی برجسته این اثر در نقل اشعار عربی و طبری و واژه های طبری است.
[۳۷]
[۳۸]
۱۲ - شیعه بودن ابن اسفندیار
[ویرایش]
مضامین باب چهارم از قسم اول و گزارش ابن اسفندیار از احوال علما و زهّاد و سادات علوی، حاکی از گرایش و اعتقاد وی به تشیع است، هرچند در بررسی جنبش های علوی در طبرستان، به مباحث اعتقادی وارد نشده و از بررسی رویدادهای این دوره و داوری درباره آن ها پرهیز و فقط به ذکر وقایع بسنده کرده است.
[۳۹]
[۴۰]
[۴۱]
[۴۲]
ابن اسفندیار در جای جای کتاب افزون بر تمجید از سلوک و منش باوندیان، از اهل بیت پیامبراکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم به نیکی یاد کرده و به مناسبت های مختلف درباره امامان شیعه گزارش هایی را با سیاق شیعی آورده است.
[۴۳]
[۴۴]
[۴۵]
[۴۶]
[۴۷]
[۴۸]
۱۳ - استفاده مولفان از تاریخ طبرستان
[ویرایش]
تاریخ طبرستان ظاهراً تا قرن نهم در دسترس نبوده، اما پس از این تاریخ، مؤلفان از آن بسیار سود جسته اند و در واقع اساس دیگر تواریخِ محلیِ طبرستان شده است، زیرا مؤلف علاوه بر جغرافیای طبرستان و اوضاع سیاسی آن دوره، به حکومت های همجوار طبرستان نیز پرداخته است.
اولیاءاللّه آملی بیش تر مطالب کتاب تاریخ رویان را از تاریخ طبرستان رونویسی کرده است، از جمله باب اول آن ــ که درباره بنیاد رویان است ــ با باب دوم تاریخ طبرستان
[۴۹]
کاملاً منطبق است،
[۵۰]
اعتمادالسلطنه نیز در تألیف اثرش، التدوین فی احوال جبال شروین، از تاریخ طبرستان استفاده کرده است.
[۵۱]
۱۴ - اولین ترجمه انگلیسی تاریخ طبرستان
[ویرایش]
ادوارد براون، نخستین بار، خلاصه ای از تاریخ طبرستان را در ۱۳۲۳/ ۱۹۰۵ به انگلیسی ترجمه و چاپ کرد، ظاهراً ترجمه او اشتباهات بسیاری دارد.
[۵۲]
۱۵ - فهرست منابع
[ویرایش]
( ۱ ) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
( ۲ ) ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
( ۳ ) محمدبن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
( ۴ ) احمد کسروی، کاروند کسروی، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
( ۵ ) محمدصادق کیا، �چند واژه از تاریخ طبرستان�، سخن، سال ۱، ش ۳ ( مرداد ۱۳۲۲ ) ، ش ۶ ( آبان ۱۳۲۲ ) .
( ۶ ) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۶ - پانویس
[ویرایش]
۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۵۶، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۶، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۷۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱ـ۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۴ـ۷، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۷ـ ۸، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۸۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۸. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، مقدمه اقبال، ص ز ـ ط، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، مقدمه اقبال، ص ب ـ ج، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۰. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۲ـ۱۷، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۱۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، مقدمه اقبال، ص و ـ یب، ج۱، قسم ۱، ص۳۰۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، مقدمه اقبال، ص ج، ج۱، ص۸، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۶۲ـ۷۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۷۴ـ ۷۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۹۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۰۹ـ۱۱۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، مقدمه اقبال، ص ط، ج۱، قسم ۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۸. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۲۲ـ ۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۳۵ـ۱۳۹، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۰. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۳۹ـ۱۵۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۵۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۷۸ـ۱۸۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۹۱ـ ۲۰۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۲۰۸ـ۲۲۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۳۰۳ـ ۳۳۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۲، ص۲، پانویس ۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۲، ص۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۸. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۸، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۲۹. ↑ ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۰. ↑ ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ج۱، ص۴، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۴ـ ۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۷۹، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۸۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۸۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۹۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۶. ↑ ، ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۹۷، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۷. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۸ـ۲۳، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۳۸. ↑ محمدصادق کیا، �چند واژه از تاریخ طبرستان�، سخن، سال ۱، ش ۳، ص۱۳۵ـ ۱۳۶، ( مرداد ۱۳۲۲ ) ، ش ۶، ص۳۴۵ـ۳۴۶، ( آبان ۱۳۲۲ ) .
۳۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۰۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۰. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۰۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۳. ↑ ابن اسفندیار تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۴. ↑ ، ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۰۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۰۰ـ ۲۰۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ص۲۲۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۸. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، صـ ۲۲۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ص۵۹ ـ۶۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۵۰. ↑ محمدبن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۵ـ۲۱، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
۵۱. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۶۲.
۵۲. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۲ـ۱۶، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۱۷ - منابع
[ویرایش]دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله �تاریخ طبرستان�، شماره۳۱۱۲.
"تاریخ طبرستان - ویکی فقه" https://fa. wikifeqh. ir/تاریخ_طبرستان
📜#ابن_اسفندیار
✍بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار معروف به ابن اسفندیار مورخ سدهٔ ششم و هفتم، اهل آمل است.
وی مؤلف کتاب معروف تاریخ طبرستان است.
📚ابن اسفندیار، محمد بن حسن، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۲۰ ش
📌وی پیش از سال ۶۰۶، به بغداد سفر کرد و در همین سال، از آنجا به قصد عراق عجم خارج شد، اما چون در همان اوقات خبر کشته شدن نصیر الدوله رستم بن اردشیر، فرزند دوست و حامی خود یعنی اردشیر دوم باوندی را شنید، به سوی ری آمد.
📌وی پس از حضور دوباره در آمل، به خوارزم سفر کرد و به مدت پنج سال در آنجا سکنی گزید.
📌در مقدمهٔ اثر برجسته اش، تاریخ طبرستان، به سرگذشت خود اشاره هایی دارد.
📌وی بخشی از دوران زندگانی خود را در دربار پادشاهان آل باوند به سر برد و در آنجا از حمایت حسام الدوله اردشیر بن حسن باوندی برخوردار بود. پیش از سال ۶۰۶ ق به بغداد سفر کرد و در ۶۰۶ ق از آنجا به قصد عراق عجم خارج شد، اما چون در همان اوقات خبر کشته شدن نصیرالدوله رستم بن اردشیر بن حسن فرزند حامی خود را شنید، به سوی ری آمد. در ری بود که در کتابخانهٔ مدرسهٔ رستم بن علی بن شهریار، کتابی را که ابوالحسن بن محمد یزدادی در #تاریخ_گاوبارگان_تبرستان به عربی نوشته بود، به دست آورد و بر آن شد که کتاب را به عنوان اساس کار خود به فارسی برگرداند.
اندک زمانی پس از ترجمهٔ کتاب، هنوز آن را از سواد به بیاض نبرده بود که به دعوت پدر به وطن خود مازندران ( احتمالاً آمل ) بازگشت و پس از توقفی کوتاه، راه خوارزم در پیش گرفت. ۵ سال از توقف او در خوارزم گذشته بود که روزی در بازار کتابفروشان و صحافان آن شهر ترجمهٔ عربی ابن مقفع از نامه تنسر را به دست آورد.
تنسر، موبد بزرگ اردشیر بابکان، این نامه را به جشنسْف ( گشنسب ) ، شاه طبرستان، نوشته و او را به اطاعت اردشیر خوانده بود.
ابن اسفندیار این متن را به فارسی ترجمه کرد و آن را در مدخل تاریخ طبرستان خود قرار دارد و بدین سان این اثر گرانبهای ادبیات پهلوی را از گزند روزگار حفظ کرد.
📜نامهٔ تنسر یکی از مهم ترین اسنادی است که راجع به تشکیلات زمان ساسانیان نوشته شده است.
اثر ابن اسفندیار قدیم ترین کتاب در تاریخ طبرستان است. انشای آن بسیار فصیح است، ولی مؤلف در استعمال لغات عربی افراط ورزیده است. بخشهای نخستین این کتاب حاوی مطالب افسانه ای است، ولی در مورد طبرستان پس از اسلام، اطلاعات تاریخی و جغرافیایی آن ارزشمند و مستند است، به ویژه آگاهیهای بسیاری در مورد افراد مشهور محلی و شاعرانی که به زبان طبری شعر سروده اند. در آن به دست داده شده است.
این کتاب در ۴ �قسم� است. بخش های پایانی آن که در خصوص بوئیان و زیاریان و آغاز تاریخ باوندیان بوده از میان رفته است .
این کتاب بیش از یک قرن پیش توجه خاورشناسان را به خود جلب کرد در این باب کتاب تاریخ طبرستان توسط #ادوارد_براون به انگلیسی ترجمه گشت و در سال ۱۹۰۵ میلادی منتشر شد.
در ۱۳۲۰، یک نسخه دیگر از این کتاب به کوشش عباس اقبال آشتیانی به چاپ رسیده است.
بر اساس مقدمه موجود، این کتاب به چهار قسمت تقسیم شده است اما مصحح، کتاب را با ذکر سه قسم آورده است.
"ابن اسفندیار - ویکی پدیا، دانشنامهٔ آزاد" https://fa. m. wikipedia. org/wiki/ابن_اسفندیار
👈 ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان صفحه ۹۷
#امامزاده #ناصرالحق را
از شاگردان امام حسن عسگری ( ع )
بیان کرده است.
👈 دیلمی در قواعد عقاید آل محمد، ورقه ۶۶۳ می آورد:
#ناصر_کبیر به همراه پدر در سامرا حضور داشته
و حتی در تدفین امام حسن عسکری ( علیه السلام ) حاضر بوده است.
👈 نجاشی یکی از #کتاب های #ناصر_اطروش را "انساب الائمه و موالیدهم الی صاحب الامر ( ع ) " بیان کرده است.
📖محقق: #روح_الله_عمران
💾شناسه ۱۴۰۴۰۶۰۹۲۱۴۰
🍃⃟🌸᭄•🍃⃟🌸᭄﷽🍃⃟🌸᭄•🍃⃟🌸᭄•
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
@edmolavand
#قرارگاه_فرهنگی_سیده_میر_مریم
📡✦ ࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
🟨نکته: در برخی نوشتارهای منتشر شده به نظر می رسد اسامی و وقایع کتابت شده در این اثر خطی، مربوط به زمانهای دورتر و یا هم عصر مولف مزبور باشد که نیاز به تحقیق جامع دارد.
📸در برخی از نوشتارها هیچگونه نمایه ای از این کتابت خطی در اختیار پژوهش ادملاوند نیست.
🔴 به منظور حفظ حریم شخصی، انتشار نمایه یا اصالت سند و یا کتابت و یا نام دارنده ی این اسناد و کتابت به خودشان واگذار شده است.
⚠️چاپ و نشر مطالب #بدون_نام بردن از نگارنده و منبع#پژوهش_ادملاوند مجاز نبوده و درج منبع الزامی است.
🟠با توجه به نسبی بودن علم تاریخ، این مطالب تا زمانی اعتبار دارد که سند اصیل و متقنی آن را نفی نکند.
در صورتی که اسناد جدید و دارای اصالتی به دست آید که با مطالب موجود در این پژوهش تعارض داشته باشد، نگارنده بدون هیچ گونه تعصبی ، آن را خواهد پذیرفت.
⚠️تمامی آثار [صوت، فیلم، نمایه، اسناد و نوشتار] منتشر شده در این صفحه تحت حمایت #نگارخانه_ادملا و یا #پژوهش_اِدمُلّاوَند | زیر مجموعه ی آوات قلمܐܡܝܕ صرفا فقط دارای #ارزش_پژوهشی هستند و ارزش قانونی دیگری ندارند.
🟡تمامی حقوق برای محسن داداش پور باکر محفوظ است.
─═༅𖣔❅ ⃟ ⃟ ﷽ ⃟ ⃟ ❅𖣔༅═─
📑#پژوهش_ادملاوند
@edmolavand
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
📡✦ ࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
🇮🇷پژوهش محسن داداش پور باکر
📲اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی
بسم الله الرحمن الرحیم
تاریخ طبرستان
📜بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار | ابن اسفندیار | تاریخ طبرستان | آملی
... [مشاهده متن کامل]
📜تاریخ طبرستان، کتابی به فارسی است درباره طبرستان، تألیف بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار کاتب، معروف به ابن اسفندیار، که در قرن هفتم می زیسته است.
📑فهرست مندرجات
۱ - زندگی ابن اسفندیار
۲ - محل تولد ابن اسفندیار
۳ - ابن اسفندیار کاتب و سفیر دربار حسام الدوله
۴ - سفرهای بسیار ابن اسفندیار
۵ - علت تألیف تاریخ طبرستان
۶ - کتب ترجمه شده ابن اسفندیار
۶. ۱ - کتاب عقد سحر و قلائد
۶. ۲ - نامه تنسر ابن مقفع
۷ - تاریخ تألیف تاریخ طبرستان
۸ - ویژگی تاریخ طبرستان
۹ - نسخه های موجود تاریخ طبرستان
۱۰ - محتوای کتاب تاریخ طبرستان
۱۰. ۱ - قسمت اول کتاب تاریخ طبرستان
۱۰. ۱. ۱ - محتوای باب دوم از قسم اول
۱۰. ۱. ۲ - اهمیت باب دوم از قسم اول
۱۰. ۱. ۳ - محتوای باب سوم از قسم اول
۱۰. ۱. ۴ - محتوای باب چهارم از قسم اول
۱۰. ۲ - قسمت دوم کتاب تاریخ طبرستان
۱۰. ۳ - قسمت سوم کتاب تاریخ طبرستان
۱۱ - اهمیت تاریخ طبرستان
۱۲ - شیعه بودن ابن اسفندیار
۱۳ - استفاده مولفان از تاریخ طبرستان
۱۴ - اولین ترجمه انگلیسی تاریخ طبرستان
۱۵ - فهرست منابع
۱۶ - پانویس
۱۷ - منابع
۱ - زندگی ابن اسفندیار
[ویرایش]
از زندگی مؤلف، بیش از آنچه از متن کتاب به دست می آید، دانسته نیست.
۲ - محل تولد ابن اسفندیار
[ویرایش]
احتمالاً خاستگاه وی آمل بوده است.
۳ - ابن اسفندیار کاتب و سفیر دربار حسام الدوله
[ویرایش]
وی از نزدیکان حسام الدوله اردشیر باوند ( حک: ۵۶۸ ـ ۶۰۲ ) و پسرش، شمس الملوک رستم ( مقتول در ۶۰۶ ) ، بوده و ظاهراً کاتب و سفیر دربار حسام الدوله نیز بوده است.
به گفته ابن اسفندیار
[۱]
ملک اردشیر، وی را برای کار مهمی به قلعه کوزا فرستاده بود.
۴ - سفرهای بسیار ابن اسفندیار
[ویرایش]
پدر مؤلف، که به قرار معلوم ادیب بوده و ابیاتی از وی در این کتاب نقل شده است، از سفرهای بسیار ابن اسفندیار یاد کرده است.
[۲]
۵ - علت تألیف تاریخ طبرستان
[ویرایش]
در ۶۰۶، هنگامی که ابن اسفندیار از بغداد به طبرستان باز می گشته، در ری خبر کشته شدن شمس الملوک رستم را می شنود، و حدود دو ماه در ری می ماند و در این مدت، به گفته خودش، فقط مطالعه اخبار و آثار پیشینیان تسکینی برای اندوهش بوده است. در واقع، همین آثار، اساس تألیف تاریخ طبرستان می شوند.
۶ - کتب ترجمه شده ابن اسفندیار
[ویرایش]
۶. ۱ - کتاب عقد سحر و قلائد
وی در همین ایام، کتاب عُقَد سِحر و قلائد دُرّ یَزدادی را در کتابخانه مدرسه شاه غازی رستم باوند در ری می یابد و آن را از عربی به فارسی ترجمه می کند.
۶. ۲ - نامه تنسر ابن مقفع
پس از اقامت اجباری در ری به دعوت پدر رهسپار آمل می شود،
[۳]
اما در آن جا نمی ماند و به خوارزم می رود و پس از پنج سال اقامت در آن جا ترجمه عربیِ ابن مقفع از نامه تنسر را به دست می آورد و پس از ترجمه به فارسی آن را سرآغاز کتابش قرار می دهد.
[۴]
[۵]
۷ - تاریخ تألیف تاریخ طبرستان
[ویرایش]
تاریخ طبرستان، به گفته مؤلف، در روزگار پیری او تدوین شده است.
[۶]
احتمالاً تاریخ تألیف آن ۶۱۳ بوده است.
[۷]
پس از این تاریخ از سرنوشت ابن اسفندیار خبری در دست نیست.
۸ - ویژگی تاریخ طبرستان
[ویرایش]
تاریخ طبرستان یکی از قدیم ترین تواریخ محلی طبرستان است و در مواردی، از تاریخ نویسی محلی فراتر می رود. نثر این اثر، برخلاف مقدمه مصنوعش، روان است و با حکایات و اشعار عربی و واژه های طبری همراه شده است.
۹ - نسخه های موجود تاریخ طبرستان
[ویرایش]
ظاهراً طرح مؤلف در تدوین این اثر بر اساس یک مقدمه و سه مجلد بوده است، اما چون مقدمه و مجلد دوم و آغاز مجلد سوم موجود نیست و نسخه های به جا مانده از تصرف کاتبان در امان نبوده، و حتی برخی نسخه ها قسم یا مجلد چهارم نیز دارند، به طرح مؤلف بدرستی نمی توان پی برد.
[۸]
نسخه های گوناگون این اثر در کتابخانه های لندن و سن پطرزبورگ و پاریس، مغشوش اند و افتادگی دارند و تاریخ کتابت آن ها قرن یازدهم است.
ظاهراً ناسخان از روی یک نسخه پر اشتباه کتاب را استنساخ کرده اند.
[۹]
[۱۰]
عباس اقبال تاریخ ابن اسفندیار را براساس یک نسخه اصلی و نسخه های دیگر در ۱۳۲۰ش در تهران به چاپ رساند.
نسخه اصلی وی، که از قدیم ترین نسخه های این اثر است ( تاریخ کتابت: ۹۷۸ ) ، با وجود اصالتش نسبت به سایر نسخ، کامل نیست و عنوان و فصل بندی ندارد در مواردی که مغشوش بوده، مصحح اغلب مطالب نسخه های دیگر را جایگزین کرده است.
[۱۱]
بر اساس مقدمه موجود، این کتاب به چهار قسمت تقسیم شده است، اما مصحح کتاب به ذکر سه قسم بسنده کرده است، زیرا معلوم است که قسم چهارم را کاتب یا کاتبان به نسخه اضافه کرده اند در آغاز هر قسمت، مصحح نظرش را درباره اصالت نسخه ذکر کرده است.
قسم اول، در باره بنیاد طبرستان که در چهار باب است؛ قسم دوم، در باره آغاز کار خاندان وشمگیر و بویه بوده که اکنون موجود نیست
[۱۲]
قسم سوم، در باره باوندیانِ دوره دوم.
۱۰ - محتوای کتاب تاریخ طبرستان
[ویرایش]
۱۰. ۱ - قسمت اول کتاب تاریخ طبرستان
قراردادن نامه تنسر در آغاز کتاب و پیوند دادن تاریخ طبرستان به تاریخ باستان و رساندن اصل ونسب پادشاهان طبرستانی به شاهان ساسانی و همچنین شرح مفصّلِ مؤلف از مقاومت اهالی و پادشاهان طبرستان در مقابل حاکمان عرب، حاکی از دغدغه خاطر ابن اسفندیار نسبت به موطن و عدالت خواهی اوست
۱۰. ۱. ۱ - محتوای باب دوم از قسم اول
ابن اسفندیار در باب دوم از قسم اول، در باره محدوده جغرافیایی آن دوره طبرستان و بنیاد شهرها اطلاعات مفیدی می دهد.
ابن اسفندیار در این باب، از اساطیر سود جسته و بنیانگذار شهرها را برخی از شخصیت های اسطوره ای دانسته است.
وی به شهر آمل بیش تر از شهرهای دیگر پرداخته است.
[۱۳]
این باب با ذکر شمّه ای از خراج طبرستان در زمان طاهریان پایان می پذیرد.
[۱۴]
۱۰. ۱. ۲ - اهمیت باب دوم از قسم اول
اهمیت این باب در ذکر بناها و مکان هایی است که در زمان مؤلف آباد بوده، اما اینک جز نامی از آن ها باقی نمانده است، و نیز در به کار بردن اشعار و حکایات عربی و فارسی است.
۱۰. ۱. ۳ - محتوای باب سوم از قسم اول
در باب سوم ــ که درباره عجایب طبرستان است ــ مؤلف بیش تر از ابواب دیگر از امثال و حکم و اساطیر استفاده کرده است.
۱۰. ۱. ۴ - محتوای باب چهارم از قسم اول
باب چهارم ــ که درباره اکابر، علما، اطبّا، حکما و شاعران است ــ آشفته است و افتادگی های بسیار دارد، از جمله قسمت مربوط به اصفهبدان افتاده است.
[۱۵]
در این باب مؤلف، واقع بینانه و بدون تعصب، کردار حاکمان طبرستان، بویژه مازیار و اسپهبدخورشید و اسماعیل بن احمد سامانی، و حاکمان دیگر نقاط را ارزیابی کرده است. در همین باب، از قصیده رشیدالدین وطواط در مدح شاه غازی ( متوفی ۵۶۰ ) ابیاتی آورده است.
[۱۶]
او در این باب، از مجلد سوم کتاب نام می برد که درباره باوندیان، بویژه اردشیر بن حسن ( حک: ۵۶۷ ـ۶۰۲ ) ، است.
چون تاریخ طبرستان با دوره این اصفهبد و پسرش، رستم، پایان می یابد، معلوم می شود که بیش از سه مجلد نبوده و منظور ابن اسفندیار از قسم آخر،
[۱۷]
قسمت سوم بوده است. بقیه قسمت های این باب درباره علما، معاریف و ذکر آثار آنان است.
بسیاری از این آثار از بین رفته است و فقط از کتاب ابن اسفندیار می توان به وجود آن ها در آن روزگار پی برد.
[۱۸]
ابن اسفندیار از حکیمان و شاعران طبرستان نیز نام برده است.
[۱۹]
از اینجا به بعد، وی اطلاعات ارزشمندی از حاکمان طبرستان، ظهور آل بویه، آل وشمگیر و باوندیان به دست می دهد،
[۲۰]
سپس به رویدادهای طبرستان، از چگونگی ورود �لشکر اسلام� به طبرستان و حوادث آن عصر تا اواخر سده دوم، می پردازد و از برخی از والیان عرب در طبرستان نام می برد.
[۲۱]
[۲۲]
قسمت های پایانی باب چهارم درباره علل زوال برمکیان،
[۲۳]
قیام مازیار، حکومت طاهریان و زیدیان در طبرستان است.
[۲۴]
این باب با ذکر درگیری میان آل بویه و آل زیار و قتل ماکان به پایان می رسد، عباس اقبال،
[۲۵]
فهرست جامعی برای این قسمت تهیه کرده است.
۱۰. ۲ - قسمت دوم کتاب تاریخ طبرستان
قسمت دوم تاریخ طبرستان، الحاقی است. احتمالاً برای تکمیل این اثر و تحقق طرح اولیه مؤلف، این قسمت را به نسخه او افزوده اند.
[۲۶]
این قسمت درباره دو خاندان بویه و وشمگیر و استیلای آل باوندِ دوره دوم می باشد.
این بخش از کتاب تقریباً همان مطالب پایانی تاریخ رویان تألیف اولیاءاللّه آملی است که تا سال قتل شاه غازی فخرالدوله حسن آخرین فرمانروای باوندیان، در ۷۵۰، ادامه یافته است؛ مطالب این قسمت همچنین برگرفته از ترجمه فارسی تاریخ یمینی، تاریخ بیهقی، جهانگشای جوینی و چهارمقاله نظامی عروضی است.
[۲۷]
به ادعای کسروی،
[۲۸]
اولیاءاللّه آملی این قسمت الحاقی را، بدون ذکر نام خودش، به نسخه اصلی افزوده است.
[۲۹]
[۳۰]
۱۰. ۳ - قسمت سوم کتاب تاریخ طبرستان
قسم سوم درباره باوندیان دوره دوم است، ابتدای نسخه افتادگی دارد، این قسمت با شرح حکومت حسام الدوله شهریار بن قارن آغاز می شود ( ح ۵۰۰ ) و به پادشاهی شمس الملوک رستم بن اردشیر خاتمه می یابد.
ظاهراً این قسم نوشته ابن اسفندیار نیست، زیرا نثر آن با نثر قسم نخست تفاوت اساسی دارد و به نثر کاتبان قسم دوم شبیه است.
ملویل قسم سوم را به ابن اسفندیار منسوب دانسته است، اما این ادعا را نمی توان پذیرفت.
۱۱ - اهمیت تاریخ طبرستان
[ویرایش]
اهمیت تاریخ طبرستان بیش تر در استفاده مؤلف از منابع گوناگونی است که برخی از آن ها به جا مانده و به وجود بقیه، فقط با استناد به گفته ابن اسفندیار می توان پی برد.
[۳۱]
[۳۲]
[۳۳]
[۳۴]
[۳۵]
[۳۶]
دیگر ویژگی برجسته این اثر در نقل اشعار عربی و طبری و واژه های طبری است.
[۳۷]
[۳۸]
۱۲ - شیعه بودن ابن اسفندیار
[ویرایش]
مضامین باب چهارم از قسم اول و گزارش ابن اسفندیار از احوال علما و زهّاد و سادات علوی، حاکی از گرایش و اعتقاد وی به تشیع است، هرچند در بررسی جنبش های علوی در طبرستان، به مباحث اعتقادی وارد نشده و از بررسی رویدادهای این دوره و داوری درباره آن ها پرهیز و فقط به ذکر وقایع بسنده کرده است.
[۳۹]
[۴۰]
[۴۱]
[۴۲]
ابن اسفندیار در جای جای کتاب افزون بر تمجید از سلوک و منش باوندیان، از اهل بیت پیامبراکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم به نیکی یاد کرده و به مناسبت های مختلف درباره امامان شیعه گزارش هایی را با سیاق شیعی آورده است.
[۴۳]
[۴۴]
[۴۵]
[۴۶]
[۴۷]
[۴۸]
۱۳ - استفاده مولفان از تاریخ طبرستان
[ویرایش]
تاریخ طبرستان ظاهراً تا قرن نهم در دسترس نبوده، اما پس از این تاریخ، مؤلفان از آن بسیار سود جسته اند و در واقع اساس دیگر تواریخِ محلیِ طبرستان شده است، زیرا مؤلف علاوه بر جغرافیای طبرستان و اوضاع سیاسی آن دوره، به حکومت های همجوار طبرستان نیز پرداخته است.
اولیاءاللّه آملی بیش تر مطالب کتاب تاریخ رویان را از تاریخ طبرستان رونویسی کرده است، از جمله باب اول آن ــ که درباره بنیاد رویان است ــ با باب دوم تاریخ طبرستان
[۴۹]
کاملاً منطبق است،
[۵۰]
اعتمادالسلطنه نیز در تألیف اثرش، التدوین فی احوال جبال شروین، از تاریخ طبرستان استفاده کرده است.
[۵۱]
۱۴ - اولین ترجمه انگلیسی تاریخ طبرستان
[ویرایش]
ادوارد براون، نخستین بار، خلاصه ای از تاریخ طبرستان را در ۱۳۲۳/ ۱۹۰۵ به انگلیسی ترجمه و چاپ کرد، ظاهراً ترجمه او اشتباهات بسیاری دارد.
[۵۲]
۱۵ - فهرست منابع
[ویرایش]
( ۱ ) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
( ۲ ) ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
( ۳ ) محمدبن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
( ۴ ) احمد کسروی، کاروند کسروی، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
( ۵ ) محمدصادق کیا، �چند واژه از تاریخ طبرستان�، سخن، سال ۱، ش ۳ ( مرداد ۱۳۲۲ ) ، ش ۶ ( آبان ۱۳۲۲ ) .
( ۶ ) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۶ - پانویس
[ویرایش]
۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۵۶، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۶، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۷۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱ـ۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۴ـ۷، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۷ـ ۸، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۸۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۸. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، مقدمه اقبال، ص ز ـ ط، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، مقدمه اقبال، ص ب ـ ج، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۰. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۲ـ۱۷، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۱۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، مقدمه اقبال، ص و ـ یب، ج۱، قسم ۱، ص۳۰۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، مقدمه اقبال، ص ج، ج۱، ص۸، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۶۲ـ۷۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۷۴ـ ۷۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۹۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۰۹ـ۱۱۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، مقدمه اقبال، ص ط، ج۱، قسم ۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۸. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۲۲ـ ۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۱۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۳۵ـ۱۳۹، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۰. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۳۹ـ۱۵۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۵۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۷۸ـ۱۸۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۱۹۱ـ ۲۰۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۲۰۸ـ۲۲۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۳۰۳ـ ۳۳۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۲، ص۲، پانویس ۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۲، ص۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۲۸. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۸، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۲۹. ↑ ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۰. ↑ ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ج۱، ص۴، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۴ـ ۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۷۹، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۳. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۸۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۴. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۸۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۹۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۶. ↑ ، ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، قسم ۱، ص۹۷، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۳۷. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۸ـ۲۳، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۳۸. ↑ محمدصادق کیا، �چند واژه از تاریخ طبرستان�، سخن، سال ۱، ش ۳، ص۱۳۵ـ ۱۳۶، ( مرداد ۱۳۲۲ ) ، ش ۶، ص۳۴۵ـ۳۴۶، ( آبان ۱۳۲۲ ) .
۳۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۰۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۰. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۱. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۰۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۲. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۲۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۳. ↑ ابن اسفندیار تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۴. ↑ ، ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۰۳، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۵. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۰۰ـ ۲۰۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۶. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، ص۱۳۰، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۷. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ص۲۲۴، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۸. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ج۱، صـ ۲۲۵، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۴۹. ↑ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، ص۵۹ ـ۶۲، چاپ عباس اقبال، تهران ( ۱۳۲۰ ش ) .
۵۰. ↑ محمدبن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، ج۱، ص۱۵ـ۲۱، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
۵۱. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۶۲.
۵۲. ↑ احمد کسروی، کاروند کسروی، ج۱، ص۱۲ـ۱۶، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
۱۷ - منابع
[ویرایش]دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله �تاریخ طبرستان�، شماره۳۱۱۲.
"تاریخ طبرستان - ویکی فقه" https://fa. wikifeqh. ir/تاریخ_طبرستان
📜#ابن_اسفندیار
✍بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار معروف به ابن اسفندیار مورخ سدهٔ ششم و هفتم، اهل آمل است.
وی مؤلف کتاب معروف تاریخ طبرستان است.
📚ابن اسفندیار، محمد بن حسن، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران، ۱۳۲۰ ش
📌وی پیش از سال ۶۰۶، به بغداد سفر کرد و در همین سال، از آنجا به قصد عراق عجم خارج شد، اما چون در همان اوقات خبر کشته شدن نصیر الدوله رستم بن اردشیر، فرزند دوست و حامی خود یعنی اردشیر دوم باوندی را شنید، به سوی ری آمد.
📌وی پس از حضور دوباره در آمل، به خوارزم سفر کرد و به مدت پنج سال در آنجا سکنی گزید.
📌در مقدمهٔ اثر برجسته اش، تاریخ طبرستان، به سرگذشت خود اشاره هایی دارد.
📌وی بخشی از دوران زندگانی خود را در دربار پادشاهان آل باوند به سر برد و در آنجا از حمایت حسام الدوله اردشیر بن حسن باوندی برخوردار بود. پیش از سال ۶۰۶ ق به بغداد سفر کرد و در ۶۰۶ ق از آنجا به قصد عراق عجم خارج شد، اما چون در همان اوقات خبر کشته شدن نصیرالدوله رستم بن اردشیر بن حسن فرزند حامی خود را شنید، به سوی ری آمد. در ری بود که در کتابخانهٔ مدرسهٔ رستم بن علی بن شهریار، کتابی را که ابوالحسن بن محمد یزدادی در #تاریخ_گاوبارگان_تبرستان به عربی نوشته بود، به دست آورد و بر آن شد که کتاب را به عنوان اساس کار خود به فارسی برگرداند.
اندک زمانی پس از ترجمهٔ کتاب، هنوز آن را از سواد به بیاض نبرده بود که به دعوت پدر به وطن خود مازندران ( احتمالاً آمل ) بازگشت و پس از توقفی کوتاه، راه خوارزم در پیش گرفت. ۵ سال از توقف او در خوارزم گذشته بود که روزی در بازار کتابفروشان و صحافان آن شهر ترجمهٔ عربی ابن مقفع از نامه تنسر را به دست آورد.
تنسر، موبد بزرگ اردشیر بابکان، این نامه را به جشنسْف ( گشنسب ) ، شاه طبرستان، نوشته و او را به اطاعت اردشیر خوانده بود.
ابن اسفندیار این متن را به فارسی ترجمه کرد و آن را در مدخل تاریخ طبرستان خود قرار دارد و بدین سان این اثر گرانبهای ادبیات پهلوی را از گزند روزگار حفظ کرد.
📜نامهٔ تنسر یکی از مهم ترین اسنادی است که راجع به تشکیلات زمان ساسانیان نوشته شده است.
اثر ابن اسفندیار قدیم ترین کتاب در تاریخ طبرستان است. انشای آن بسیار فصیح است، ولی مؤلف در استعمال لغات عربی افراط ورزیده است. بخشهای نخستین این کتاب حاوی مطالب افسانه ای است، ولی در مورد طبرستان پس از اسلام، اطلاعات تاریخی و جغرافیایی آن ارزشمند و مستند است، به ویژه آگاهیهای بسیاری در مورد افراد مشهور محلی و شاعرانی که به زبان طبری شعر سروده اند. در آن به دست داده شده است.
این کتاب در ۴ �قسم� است. بخش های پایانی آن که در خصوص بوئیان و زیاریان و آغاز تاریخ باوندیان بوده از میان رفته است .
این کتاب بیش از یک قرن پیش توجه خاورشناسان را به خود جلب کرد در این باب کتاب تاریخ طبرستان توسط #ادوارد_براون به انگلیسی ترجمه گشت و در سال ۱۹۰۵ میلادی منتشر شد.
در ۱۳۲۰، یک نسخه دیگر از این کتاب به کوشش عباس اقبال آشتیانی به چاپ رسیده است.
بر اساس مقدمه موجود، این کتاب به چهار قسمت تقسیم شده است اما مصحح، کتاب را با ذکر سه قسم آورده است.
"ابن اسفندیار - ویکی پدیا، دانشنامهٔ آزاد" https://fa. m. wikipedia. org/wiki/ابن_اسفندیار
👈 ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان صفحه ۹۷
#امامزاده #ناصرالحق را
از شاگردان امام حسن عسگری ( ع )
بیان کرده است.
👈 دیلمی در قواعد عقاید آل محمد، ورقه ۶۶۳ می آورد:
#ناصر_کبیر به همراه پدر در سامرا حضور داشته
و حتی در تدفین امام حسن عسکری ( علیه السلام ) حاضر بوده است.
👈 نجاشی یکی از #کتاب های #ناصر_اطروش را "انساب الائمه و موالیدهم الی صاحب الامر ( ع ) " بیان کرده است.
📖محقق: #روح_الله_عمران
💾شناسه ۱۴۰۴۰۶۰۹۲۱۴۰
🍃⃟🌸᭄•🍃⃟🌸᭄﷽🍃⃟🌸᭄•🍃⃟🌸᭄•
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
#قرارگاه_فرهنگی_سیده_میر_مریم
📡✦ ࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─
🟨نکته: در برخی نوشتارهای منتشر شده به نظر می رسد اسامی و وقایع کتابت شده در این اثر خطی، مربوط به زمانهای دورتر و یا هم عصر مولف مزبور باشد که نیاز به تحقیق جامع دارد.
📸در برخی از نوشتارها هیچگونه نمایه ای از این کتابت خطی در اختیار پژوهش ادملاوند نیست.
🔴 به منظور حفظ حریم شخصی، انتشار نمایه یا اصالت سند و یا کتابت و یا نام دارنده ی این اسناد و کتابت به خودشان واگذار شده است.
⚠️چاپ و نشر مطالب #بدون_نام بردن از نگارنده و منبع#پژوهش_ادملاوند مجاز نبوده و درج منبع الزامی است.
🟠با توجه به نسبی بودن علم تاریخ، این مطالب تا زمانی اعتبار دارد که سند اصیل و متقنی آن را نفی نکند.
در صورتی که اسناد جدید و دارای اصالتی به دست آید که با مطالب موجود در این پژوهش تعارض داشته باشد، نگارنده بدون هیچ گونه تعصبی ، آن را خواهد پذیرفت.
⚠️تمامی آثار [صوت، فیلم، نمایه، اسناد و نوشتار] منتشر شده در این صفحه تحت حمایت #نگارخانه_ادملا و یا #پژوهش_اِدمُلّاوَند | زیر مجموعه ی آوات قلمܐܡܝܕ صرفا فقط دارای #ارزش_پژوهشی هستند و ارزش قانونی دیگری ندارند.
🟡تمامی حقوق برای محسن داداش پور باکر محفوظ است.
─═༅𖣔❅ ⃟ ⃟ ﷽ ⃟ ⃟ ❅𖣔༅═─
📑#پژوهش_ادملاوند
📚#آوات_قلمܐܡܝܕ
📡✦ ࿐჻ᭂ🇮🇷࿐჻𖣔༅═─