ابن ابی عقیل حسن بن علی

ابن اَبی عَقیل، حسن بن علی (قرن ۴ق)
فقیه امامی. از نخستین فقیهان امامیه بود، از این رو در امامیه او و ابن جنید اسکافی را «قدیْمَین» یا «اقدمین» می نامند. او پایه گذار فقه استدلالی مستقل از حدیث در امامیّه براساس قواعد کلی قرآن و احادیث مسلم است. به خبر واحد عمل نمی کرد. در امامیّه اجتهاد از او شروع شده است. بررسی ادله و شیوۀ جمع میان آن ها ابداع اوست. روایاتی که او نقل کرده، حتّی بدون ذکر سند مورد پذیرش امامیه است. ابن قولویه، استاد شیخ مفید، به اجازه ای که جهت روایت کتابش از او کسب کرده بود می بالید. شیخ مفید او را بسیار می ستود. از معدود کسانی است که علامۀ حلّی آنان را برگزید تا آرایشان را در کتاب هایش به ویژه المعتبر نقل کند. المتمسّک بحبل آل الرسول، مشتمل بر تمام ابواب فقه، مانند دیگر آثارش در دست نیست؛ امّا بسیار معروف و منبع همۀ فقیهانِ امامیۀ پس از او تا زمان شهید ثانی بوده است. حاجیان در مکّه کتاب او را می جستند تا براساس آن مناسک حج به جا آورند. اخیراً در قم پاره هایی منقول از این کتاب از لابه لای کتاب های فقهی گرد آمده و جداگانه چاپ شده است. آرای معروف او چنین است: آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس، متنجّس نمی شود، وجوب اذان و اقامه در نماز صبح و شام، و طهارت اهل کتاب.