ابن ابی الثلج

[ویکی فقه] اِبْن ِ اَبی الثّلْج ، نام دو تن از محدثان وابسته به یک خاندان در سده های ۳ و ۴ق /۹ و ۱۰م به نام های ابوبکر یا ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن اسماعیل و ابوبکر محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن اسماعیل ، کاتب بغدادی می باشد.
ابوبکر یا ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن اسماعیل (د ۲۵۷ق / ۸۷۱م ).
← زندگی
ابوبکر محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن اسماعیل ، کاتب بغدادی (۲۳۸-۳۲۲ق /۸۵۲ -۹۳۴م ).وی نواده ابن ابی الثلج محمد بن عبدالله است و سبب اشتهار وی به کاتب معلوم نیست .
← مذهب
(۱) ابن ابی الثلج ، محمد، «تاریخ الائمه» در مجموعه نفیسه، قم ، ۱۳۹۶ق . (۲) ابن ابی حاتم ، عبدالرحمان ، الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن ، ۱۳۷۲ق / ۱۹۵۴م . (۳) ابن بابویه ، محمد، التوحید، به کوشش هاشم حسینی تهرانی ، تهران ، ۱۳۹۸ق . (۴) ابن بابویه ، محمد، معانی الاخبار، به کوشش علی اکبر غفاری ، تهران ، ۱۳۷۹ق . (۵) ابن حبان ، محمد، الثقات ، حیدرآباد دکن ، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م . (۶) ابن شاذان ، محمد، مائة منقبة، قم ، ۱۴۰۷ق . (۷) ابن طاووس ، علی ، الیقین ، نجف ، ۱۳۶۹ق . (۸) ابن ندیم ، الفهرست . (۹) بخاری ، محمد، الصحیح ، بیروت ، ۱۴۰۶ق /۱۹۸۶م . (۱۰) خطیب بغدادی ، احمد، تاریخ بغداد، قاهره ، ۱۳۴۹ق . (۱۱) خطیب بغدادی ، احمد، شرف اصحاب الحدیث ، به کوشش محمد سعید خطیب اوغلی ، آنکارا، ۱۹۷۱م . (۱۲) ذهبی ، محمد، تذکرةالحفاظ حیدرآباد دکن ، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م . (۱۳) ذهبی ، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط و دیگران ، بیروت ، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م . (۱۴) طوسی ، محمد، الامالی ، بغداد، ۱۳۸۴ق /۱۹۶۴م . (۱۵) طوسی ، محمد، الرجال ، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم ، نجف ، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۱م . (۱۶) طوسی ، محمد، الفهرست ، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم ، نشریات مکتبة مرتضویه، نجف . (۱۷) مزی ، یوسف ، تهذیب الکمال ، نسخه خطی احمد ثالث ، توپکاپی سرای ، شم ۶۲۹۶. (۱۸) مفید، محمد، الامالی ، به کوشش استاد ولی و غفاری ، تهران ، ۱۴۰۳ق . (۱۹) نجاشی ، احمد، الرجال ، قم ، ۱۴۰۷ق .

[ویکی اهل البیت] ابْن ِ اَبی الثّلْج ، نام دو تن از محدثان وابسته به یک خاندان در سده های 3 و 4ق /9 و 10م است:

[ویکی اهل البیت] ابن ابی الثلج (محمد بن احمد). ابوبکر محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن اسماعیل (238-322ق )، مشهور به کاتب بغدادی از علمای قرن سوم و چهارم هجری است. از جمله شاگردان وی می توان به قاضی ابوالفرج معافی بن زکریا اشاره کرد.
ابوبکر محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن اسماعیل ، کاتب بغدادی در سال 238 قمری به دنیا آمد. نوادة ابن ابی الثلج محمد بن عبدالله است و سبب اشتهار وی به کاتب معلوم نیست .
او بر مذهب امامیه بود. ابن ندیم (ص 289) او را «خاصی عامی » معرفی کرده و افزوده است که تشیع او بر تسنن غالب است . در عین حال او را در شمار فقهای اصحاب حدیث (از اهل سنت ) دانسته است .
در جای دیگر (ص 292) وی را پیرو مکتب فقهی محمد بن جریر طبری و از اصحاب او شمرده است ، اما طوسی (رجال ، 502) به صراحت و نجاشی (ص 381) تلویحاً او را امامی دانسته اند. کتاب تاریخ الائمة وی نیز دلالت تام بر این معنی دارد. به هر حال با توجه به مشایخ و آثار ابن ابی الثلج ، وی در معارف اهل سنت و تشیع هر دو مطلع بود و در عین اعتقاد به مبانی تشیع و تألیف آثاری در اثبات این مذهب به حدیث و فقه اخباری اهل سنت نیز علاقه مند بود و در این باب به تحصیل و تألیف پرداخت .
این مسأله با عنایت به وضع شیعه در بغداد آن روزگار کاملاً موجه است . با توجه بدانچه گفته شد، ابن ابی الثلج را می توان از پیشگامان مکتب شیعی اخباری بغداد به شمار آورد. وی در نوجوانی روزگار امامت هادی علیه السلام (220-254ق /835 - 868م ) و امام حسن عسکری علیه السلام (254-260ق / 868 -874م ) را درک کرده است . ابن ابی الثلج کثیر الحدیث بوده (ابن ندیم ، 289؛ نجاشی ، 381) و شاگردش یوسف قوّاس (خطیب ، تاریخ ، 1/338) و نیز نجاشی (همانجا) او را توثیق کرده اند.
از میان مشایخ وی می توان از نیایش ، محمد بن عبدالله ، ابوزید عمر ابن شبة، قاسم بن محمد مروزی و ابوعبدالله جعفر بن محمد حسنی نام برد. وی از محمد بن همام اسکافی نیز بهره هایی گرفته است .
راویان و شاگردان بنام وی اینانند: قاضی ابوالفرج معافی بن زکریا، ابوالحسن دارقطنی ، ابوحفص بن شاهین ، ابوبکر دوری و ابوالمفضل شیبانی .
نجاشی کتابی به نام تاریخ الائمة به وی نسبت می دهد. این کتاب در مجموعه ای با عنوان مجموعه نفیسه در قم ، 1396 ق به چاپ رسیده است ، سند روایت آن در اجازات به تصریح آیت الله مرعشی در مقدمة همین مجموعه سندی متصل است. این آثار نیز منسوب به اوست :

[ویکی اهل البیت] ابن ابی الثلج (محمد بن عبدالله). این صفحه مدخلی از دائرة المعارف بزرگ اسلامی است
ابوبکر یا ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن اسماعیل (د 257ق / 871م ). وی در بغداد می زیست ، لیکن اصل او از ری بود و به روایتی مدتی نیز در آنجا اقامت داشته است (ابن حبان ، 9/135؛ خطیب ، تاریخ ، 5/426).
ابوبکر از جمع کثیری از مشایخ بغداد همچون حسن بن موسی اشیب ، علی بن حفض مدائنی ، و عبدالرحمان بن غزوان قراد و جز آنان حدیث شنید. مزّی فهرستی از مشایخ وی را آورده است (16/351). ذهبی شبابة (ابن سوار فزاری ) را نیز از جملة مشایخ وی یاد کرده است ( سیر، 7/358). وی از یاران احمد بن حنبل نیز بوده است ، (خطیب ، شرف ، 85 -86؛ مزی ، همانجا). در میان راویان و شاگردان او نام محدثان بنامی چون بخاری، ترمذی، ابن ابی داوود، ابن ابی حاتم و ابن خزیمه به چشم می خورد (خطیب ، تاریخ ، 5/426؛ مزی ، همانجا). با بررسی مشایخ و شاگردان ابوبکر می توان دریافت که وی در طبقة یحیی ابن معین (د 233ق )، ابوبکر بن ابی شیبة (د 235ق )، اسحاق بن راهویه (د 238ق ) و احمد بن حنبل (د 241ق ) بوده و بر معاصران خود تقدم طبقه داشته است . به عنوان نمونه بخاری که در 194ق /810م متولد شده ، در 205ق آغاز به استماع حدیث کرده و در 256ق وفات یافته (نک: ذهبی ، تذکره ، 2/555 -556)، در طبقة بعد از وی قرار داشته است . وی نه تنها از راویان ابوبکر است ، بلکه از برخی مشایخ او نیز مانند قراد با واسطه روایت می کند (نک: بخاری ، 7/83). ابن حبان (9/135) ابوبکر را در زمرة ثقات آورده و ابن ابی حاتم (3 (2)/294) نیز او را صدوق خوانده است . بخاری در صحیح از وی نقل حدیث کرده است (نک: خطیب ، تاریخ ، 5/426).
اگرچه تألیقی به ابوبکر نسبت داده نشده ، اما با توجه به رواج مسندنویسی در میان رجال هم طبقه او می توان احتمال داد که وی نیز مسندی گردآورده باشد که از میان رفته است .