ابقیق

نام صحیح این شهر بُقَیْق است که با معانى مربوط به آب ( بَقّه ) در لفظ عربى ارتباط دارد. بیابان گردان ، محل این شهر را به عنوان اَبا القِعْدان به معنای محل شترهای نر جوان مى شناسند ( 2 EI ) . در غالب منابع امروزی از این شهر به عنوان ابقیق نام برده اند ( همانجا؛ منشینگ ، ؛ IV/47 هاپ وود، . ( 239 شهر ابقیق در قسمت جنوبى میدان نفتى ابقیق ، یکى از بزرگ ترین میدانهای نفتى عربستان سعودی و در ناحیه ای صحرایى با تپه های ماسه ای روان قرار دارد ( لانگریگ ، . ( 132 این شهر در کنار بزرگ راه اصلى ظهران - هُفوف که عربستان داخلى را به بنادر دَمّام و رأس تنوره در کنار خلیج فارس متصل مى سازد و نیز در کنار راه آهن دولتى عربستان ( دمّام - ریاض ) واقع است ( 2 EI ) . منطقة نفت خیزی که ابقیق در آن قرار دارد، یکى از نواحى اصلى زندگى بیابان گردان بود که با برپایى اینگونه شهرهای نوبنیادِ نفتى اسکان داده شده اند ( کلارک ، . ( 238
ایجاد و گسترش بعدی ابقیق در واقع به نقش و اهمیت کشف و استخراج نفت و دگرگونیهای اقتصادی حاصل از آن باز مى گردد. در 1940م ابقیق به عنوان یکى از مهم ترین مناطق نفتى جهان درآمد ( لانگریک ، همانجا ) و انتقال نفت آن به ظهران و از آنجا به بحرین در 1945م ( همو، 134 ) ، ابقیق را به عنوان یکى از مراکز آرامکو2 درآورد ( کلارک ، همانجا ) . ایجاد چادرها و خانه های موقتى اولیه برای اقامت کارکنان گروههای اکتشاف ، در کنار برپایى مراکز کوچک برای برآوردن نیازهای زیستى آنان ، هستة اصلى شهر ابقیق را فراهم آورد ( کلارک ، . ( 108 - 109 تا 1952م ، 62 حلقه چاه نفت در ابقیق مورد بهره برداری قرار گرفت ( همو، تا جایى که در سالهای بعد ابقیق را به صورت مهم ترین مرکز تولید آرامکو درآورد ( هاپ وود، 239 ؛ بومونت ، . ( 326 بهره برداری از چاههای نفت ، گسترش هرچه بیشتر تأسیسات تازه را ضروری مى ساخت که این خود باعث توسعة بیشتر این شهر شد. از جملة این تأسیسات اولیه مى توان از کارگاهها، منابع ذخیره سازی ، تأسیسات صنعتى ، شبکه های آب رسانى ، برق و گاز و نیز راههای ارتباطى ، تلگراف و بى سیم نام برد ( لانگریک ، . ( 204 - 205 پس از استقرار اولیة کارکنان آرامکو و اسکان خانوارهایى در این شهر، بُعد مهاجرت خانوارها گسترش یافت ( هاپ وود، . ( 238 - 239 مى توان گفت که پیش از کشف نفت در این ناحیه ، شهر ابقیق وجود خارجى نداشت ( کلارک ، . ( 238
منابع نفتى ابقیق همراه با منابع نفتى 3 شهرِ همسان آن ، یعنى عین دار، دَمام و قَطیف ، در 1952م از لحاظ بهره دهى و غنى بودن منابع ، با منابع نفتى ایالات متحده قابل مقایسه بود ( لانگریگ ، . ( 203 - 204 خط لوله ای که نفت ابقیق را از طریق صحاری عربستان ، اردن ، سوریه و لبنان به ساحل دریای مدیترانه تا نزدیکى بندر صیدا منتقل مى سازد، 1720 کم طول دارد ( فوبلیکوف ، 1/413 ) . طول این خط را 1300 کم نیز ذکر کرده اند ( غرایبه ، 431 ) .
ابقیق مانند دیگر شهرهای کوچک نفتى از لحاظ نظم خاص خیابان بندی ، خانه سازی و تأسیسات زیستى - رفاهى با سایر شهرهای عربستان تفاوت دارد ( بومونت ، همانجا ) . اینگونه تفاوتها همراه با ترکیب خاص جمعیت بومى و غیر بومى ، تضادهای اجتماعى - فرهنگى را به دنبال داشته است که ممکن است در آینده مشکلاتى به وجود آورد. این مسأله حتى توجه دست اندرکاران اولیة اکتشاف نفت در این ناحیه را نیز به خود جلب کرده است ( لانگریگ ، 213 ؛ منسفیلد، . ( 151 از جمعیت این شهر آمار صحیحى در دست نیست ، اما براساس آمار 1952م جمعیت آن را حدود 15 هزار نفر دانسته اند ( لاروس بزرگ 3، ج ؛ I 2 EI ) .
مآخذ: غرایبه ، عبدالکریم محمود، مقدمة تاریخ العرب الحدیث ، دمشق ، 1380ق / 1960م ؛ فوبلیکوف ، د. ر. ، و دیگران ، تاریخ الاقطار العربیة المعاصر، 1917 - 1970م ، مسکو، 1975م ؛ نیز:
Beaumont, P. , the Middle East A: AGeograpgical Study, London, 1976; Britannica, 1978; Clarke, J. I. and W. B. Fisher, Populations of the Middle East and Nirth Africa, London, 1972; EI 2 ; Grand Larousse Hopwood, D. , The Arabian Peninsula, Society and Politics, London, 1972; Life Pictorial Atlas of the World, New York, 1961; Longrigg, S. H. , Oil in the Middie East London. 1954; Mansfield, P. , The Middle East, A Political and Eoonomic Sourvey, London. 1973; Mensching, H. und Wirth, E. , Mordafrika und Vorderasien, Frankfurt, 1977. عباس سعیدی