ابط الجوزا

اِبط الجوزا یا شبان شانه[ ۱] ( در پارسی میانه: بَشْن[ ۲] ) ( به انگلیسی: Betelgeuse ) یا آلفای شکارچی ( Orionis به اختصار alpha Ori یا Ori ) نخستین ستارهٔ پرنور صورت فلکی شکارچی و به طور میانگین دهمین ستارهٔ درخشان آسمان شب است. [ ۳]
این ستاره، یک اَبَرغول سرخ متغیر با دوره ای چندصد روزه است. ابط الجوزا ستارهٔ غول پیکری است که قطر آن در حدود یک میلیارد و شش صد میلیون کیلومتر است، یعنی تقریباً بیش از هزار و صد برابر قطر خورشید که یک میلیون و سیصد هزار کیلومتر است. [ ۲۱]
ستارهٔ شبان شانه به قدری بزرگ است که اگر به جای خورشید در مرکز منظومهٔ شمسی قرار گیرد، تا دو سوم مدار مشتری را اشغال می کند. شبان شانه پس از خورشید دومین قطر ظاهری بزرگ را دارد.
واژهٔ ابط الجوزا عربی است و معنی واژگانی آن «کتف میانی» یا همان «میان شانه» است.
مجموعه ای از پنج ستاره که بالاتر از شبان شانه قرار دارند، «ستارگان گرز» هستند که نمایان گر گرزی در دست راست شکارچی اند. قدر ظاهری این پنج ستاره کم تر از شبان شانه است. [ ۲۲]
این ستاره به مرگ خود نزدیک است و در آینده با یک انفجار ابرنواختری به یک ستارهٔ نوترونی، یا شاید یک سیاه چاله تبدیل خواهد شد. [ ۲۳] طول عمر آن ممکن است تا حدود ۱۰۰ هزار سال دیگر ادامه یابد. در صورت انفجار، این ستاره از دیدگاه زمینیان به قدر ( روشنایی ) ۱۰ - خواهد رسید یعنی ۲۵۰ بار روشن تر از سیارهٔ ناهید و ۲٬۵۰۰ بار درخشان تر از ستارهٔ شباهنگ. به عبارتی روشنی آن پس از انفجار قابل مقایسه با ماه شب چهارده خواهد بود. [ ۲۴]
از زمان آغاز نخستین داده گیری های اخترشناسانه، برای اخترفیزیکدان ها مسجل شده بود که شبان شانه یک غول سرخ است و در حال طی کردن مراحل پایانی عمر خود می باشد. اما پیش بینی دقیق زمان انفجار آن عملاً امری غیرممکن است. شواهد اخیر اما نشان می دهند که ممکن است روند انفجار این ستاره از هم اکنون آغاز شده باشد.
انفجار ابرنواختری اگر چه پایان راه بخش قابل توجهی از ستارگان می باشد اما از آنجا که سن انسان ها در مقابل زمان تحول ستارگان بسیار کوچک و ناچیز است، دیدن یک انفجار ابرنواختری اتفاقی بسیار بسیار نادر و کم احتمال به حساب می آید. برای مثال قدیمی ترین ابرنواختر ثبت شده در تاریخ به ۱۰۵۴ میلادی برمی گردد که در دست نوشته های چینی آثاری از آن به چشم می خورد.

اِبْطُ الْجوزا (Betelgeuse)
(یا: آلفا جبّار) اَبَرغولِ۱ سرخِ صورت فلکی۲ جبّار۳. دهمین ستارۀ درخشان آسمان شب است، امّا در عین حال درخشش متغیری دارد. پهنای آن۱.۱۰۰میلیون کیلومتر، حدود ۸۰۰ برابر خورشید، و تقریباً به اندازۀ پهنای مدار۴ مریخ۵ است. این ستاره ۱۰ هزار بار درخشان تر از خورشید است و ۳۱۰ سال نوری از آن فاصله دارد. ۶۰ دقیقه طول می کشد که نور پهنای این ستارۀ غول پیکر را بپیماید. آلفاجبار نخستین ستاره ای است که قطر زاویه ای۶ آن با استفاده از تداخل سنج۷ ماونت ویلسون۸ محاسبه شد (۱۹۲۰).