اَبزار چَخْماقی (flint implement)
سلاح یا ابزاری از هستۀ سنگ چخماق؛ که پس از تراش لبۀ تیز برنده ای پیدا می کند. ابزار چخماقی، و سایر سنگ های سخت خوش تراش، شاخص فناوری عصر حجر هستند. ابزارهای سنگی از نخستین آثار مصنوع بشرند که در شرق افریقا۲.۵میلیون سال قدمت دارند؛ هرچند در امریکا، آسیا، افریقا، اقیانوسیه و استرالیا تا قرون ۱۹ و ۲۰ فرهنگ های عصر حجر استمرار داشتند. فرهنگ های گوناگونی که ابزارهای چخماقی به آن ها تعلّق دارند، به نام محل کشف یا مکانی نام گذاری شده اند که این ابزارها در آن یافت می شد. بشر امروزی در حدود ۱۶۹۰ برای اولین بار با ابزار سنگ چخماق عصر حجر، ساختۀ دست بشر، آشنا شد؛ این آثار در بستر شن رودخانه ای در لندن پیدا شد (موزۀ بریتانیا، لندن). جان فریر۱، عتیقه شناس انگلیسی در ۱۷۹۰، سنگ های چخماق تراش خورده را در عمق ۳.۵متری سطح زمین در گودال خاکبرداری کارگاه آجرپزی در هاکسن۲، سافُک۳، کشف کرد و دریافت که آن ها به دورۀ پیش از استفاده از فلز تعلق دارند. در قرن ۱۹ مطالعۀ ابزارهای چخماقی پیشرفت کرد. در ۱۸۴۵ ژاک بوشه دو کر و کور دوپرت۴، زمین شناس فرانسوی، در سوم۵، واقع در شمال فرانسه، تبرهای دستی دوران پارینه سنگی پیدا کرد؛ که نشان داد قدمت گونۀ انسان از آنچه تصور می شد، بیشتر است؛ و جان اوانز، باستان شناس انگلیسی، نیز ابزارهای چخماقی را گردآوری و طبقه بندی کرد.
عصر پارینه سنگی (پالئولیتیک). ابزارهای سنگی اولیه ساده اند، و از کوبیدن قطعه ای به قطعه ای دیگر ساخته شده اند. شناسایی آن ها اغلب دشوار است. شکاکان اغلب چنین استدلال می کردند که این ابزارها طی روندی طبیعی شکل گرفته اند. در انگلستان، ابزارهای موسوم به رائولیت یا سرآغاز ابزارهای سنگی، یافته از مغاره های شمال کِنِت و از اَنگلیای شرقی۶ دیگر ساخته انسان تلقی نمی شوند؛ اما ابزارهای قلوه سنگی از گدازه و کوارتز که در شرق افریقا کشف شده حاکی از فعالیت انسان در بیش از ۱میلیون سال قبل است. ابزارهای چخماقی پارینه سنگی به چند فرهنگ متمایز تعلق دارند؛ هرچند تفاوت های فراوانی بین انواع آن ها در ا فریقا، آسیا و اروپا وجود دارد. در عصر پارینه سنگی قدیم، تبرهای دستی چندمنظوره برای بریدن و تراشیدن، و نیز تراشه های زمخت و خشن ساخته می شدند که برخی از آن ها از پوستۀ لاک پشت ها جدا شده بودند. این آثار در صخره هایی که از آن ها برای تهیۀ این ابزارها استفاده شده مشهود است و همین نشان می دهد که برای استفادۀ بهینه از مواد، این فرآیند دقیقاً بررسی شده است. فرهنگ های این دوره عبارت اند از آبویلی۷، آشولی۸، لووالوایی آغازین۹، و کلاکتونی۱۰.
پارینه سنگی میانی. ویژگی آن ابزارها و نوک هایی با لبه های کاملاً پرداخت شده، خراشنده ها، و تبرهای دستی احتمالاً برای پوست کندن حیوانات است. فرهنگ های شناخته شده این دوره عبارت اند از چتل پرونی۱۱، اورینیاکی۱۲، گراویتی۱۳، سولوتره ای۱۴ و ماگدالنی۱۵. کاردها و ابزار نوک تیز این فرهنگ ها اغلب با پوسته کنی تحت فشار ـ با استفاده از مادۀ دیگری مانند استخوان، چوب یا سنگ، برای رتوش و پرداخت پوستۀ اولیه ـ به خوبی پرداخت شده اند و نشانۀ کنترل و مهارت کامل سازندگان بر روند و مواد استفاده شده است. پوسته یا ورقه های خوش پرداخت به ویژه با فرهنگ سولوتره ای فرانسه ارتباط دارند.
عصر میان سنگی (مزولیتیک۱۶). در اروپا ابزارهای چخماقی شامل خراشنده ها و سوراخ کن ها، قلمزن ها، پوسته یا ورقه های نتراشیده، که به منزلۀ ابزار به کار می رفتند و چخماق های بسیار ریز معروف به ریزسنگ۱۷ که روی ابزار دیگری سوار می شدند و ابزار ترکیبی به وجود می آوردند و از آن ها همچون پیکان کمان، ارّه و نوک نیزه ماهی گیری استفاده می شد. فرهنگ غالب در این دوره فرهنگ دورۀ موستریایی بود.
عصر نوسنگی (نئولیتیک). ابزارهای دورۀ نئولیتیک، ماهرانه تراش خورده و شکل گرفته اند و اغلب ساییده شده و صیقل یافته اند. پیشرفت فناوری، که برای دوران پیش از تاریخ تازگی داشت، نام خود را به این عصر داد. ابزارهای نوسنگی اغلب از کف سنگ ساخته می شدند. کف سنگ، سنگ چخماق سیاه و براقی است که در عمق گچ ایجاد می شود. آن ها در حفاری های معادن چخماق، مانند گرایمز گریوز۱۸ در نورفک، انگلستان، به دست آمده اند. سنگ چخماق در ساختن تیغۀ تبر، پیکان، خنجر و داس کاربُرد داشت. و بعضی از آن ها در فواصل دور از محل ساخت خریدوفروش می شدند. بعضی ابزارهای چخماقی مثل پیکان های خاردار و زبانه دار، چاقوهای مدوّر که از یک سو پهن و از طرف دیگر محدّب بودند، و دشنه های مفرغی در عصر مفرغ رواج داشتند.
سلاح یا ابزاری از هستۀ سنگ چخماق؛ که پس از تراش لبۀ تیز برنده ای پیدا می کند. ابزار چخماقی، و سایر سنگ های سخت خوش تراش، شاخص فناوری عصر حجر هستند. ابزارهای سنگی از نخستین آثار مصنوع بشرند که در شرق افریقا۲.۵میلیون سال قدمت دارند؛ هرچند در امریکا، آسیا، افریقا، اقیانوسیه و استرالیا تا قرون ۱۹ و ۲۰ فرهنگ های عصر حجر استمرار داشتند. فرهنگ های گوناگونی که ابزارهای چخماقی به آن ها تعلّق دارند، به نام محل کشف یا مکانی نام گذاری شده اند که این ابزارها در آن یافت می شد. بشر امروزی در حدود ۱۶۹۰ برای اولین بار با ابزار سنگ چخماق عصر حجر، ساختۀ دست بشر، آشنا شد؛ این آثار در بستر شن رودخانه ای در لندن پیدا شد (موزۀ بریتانیا، لندن). جان فریر۱، عتیقه شناس انگلیسی در ۱۷۹۰، سنگ های چخماق تراش خورده را در عمق ۳.۵متری سطح زمین در گودال خاکبرداری کارگاه آجرپزی در هاکسن۲، سافُک۳، کشف کرد و دریافت که آن ها به دورۀ پیش از استفاده از فلز تعلق دارند. در قرن ۱۹ مطالعۀ ابزارهای چخماقی پیشرفت کرد. در ۱۸۴۵ ژاک بوشه دو کر و کور دوپرت۴، زمین شناس فرانسوی، در سوم۵، واقع در شمال فرانسه، تبرهای دستی دوران پارینه سنگی پیدا کرد؛ که نشان داد قدمت گونۀ انسان از آنچه تصور می شد، بیشتر است؛ و جان اوانز، باستان شناس انگلیسی، نیز ابزارهای چخماقی را گردآوری و طبقه بندی کرد.
عصر پارینه سنگی (پالئولیتیک). ابزارهای سنگی اولیه ساده اند، و از کوبیدن قطعه ای به قطعه ای دیگر ساخته شده اند. شناسایی آن ها اغلب دشوار است. شکاکان اغلب چنین استدلال می کردند که این ابزارها طی روندی طبیعی شکل گرفته اند. در انگلستان، ابزارهای موسوم به رائولیت یا سرآغاز ابزارهای سنگی، یافته از مغاره های شمال کِنِت و از اَنگلیای شرقی۶ دیگر ساخته انسان تلقی نمی شوند؛ اما ابزارهای قلوه سنگی از گدازه و کوارتز که در شرق افریقا کشف شده حاکی از فعالیت انسان در بیش از ۱میلیون سال قبل است. ابزارهای چخماقی پارینه سنگی به چند فرهنگ متمایز تعلق دارند؛ هرچند تفاوت های فراوانی بین انواع آن ها در ا فریقا، آسیا و اروپا وجود دارد. در عصر پارینه سنگی قدیم، تبرهای دستی چندمنظوره برای بریدن و تراشیدن، و نیز تراشه های زمخت و خشن ساخته می شدند که برخی از آن ها از پوستۀ لاک پشت ها جدا شده بودند. این آثار در صخره هایی که از آن ها برای تهیۀ این ابزارها استفاده شده مشهود است و همین نشان می دهد که برای استفادۀ بهینه از مواد، این فرآیند دقیقاً بررسی شده است. فرهنگ های این دوره عبارت اند از آبویلی۷، آشولی۸، لووالوایی آغازین۹، و کلاکتونی۱۰.
پارینه سنگی میانی. ویژگی آن ابزارها و نوک هایی با لبه های کاملاً پرداخت شده، خراشنده ها، و تبرهای دستی احتمالاً برای پوست کندن حیوانات است. فرهنگ های شناخته شده این دوره عبارت اند از چتل پرونی۱۱، اورینیاکی۱۲، گراویتی۱۳، سولوتره ای۱۴ و ماگدالنی۱۵. کاردها و ابزار نوک تیز این فرهنگ ها اغلب با پوسته کنی تحت فشار ـ با استفاده از مادۀ دیگری مانند استخوان، چوب یا سنگ، برای رتوش و پرداخت پوستۀ اولیه ـ به خوبی پرداخت شده اند و نشانۀ کنترل و مهارت کامل سازندگان بر روند و مواد استفاده شده است. پوسته یا ورقه های خوش پرداخت به ویژه با فرهنگ سولوتره ای فرانسه ارتباط دارند.
عصر میان سنگی (مزولیتیک۱۶). در اروپا ابزارهای چخماقی شامل خراشنده ها و سوراخ کن ها، قلمزن ها، پوسته یا ورقه های نتراشیده، که به منزلۀ ابزار به کار می رفتند و چخماق های بسیار ریز معروف به ریزسنگ۱۷ که روی ابزار دیگری سوار می شدند و ابزار ترکیبی به وجود می آوردند و از آن ها همچون پیکان کمان، ارّه و نوک نیزه ماهی گیری استفاده می شد. فرهنگ غالب در این دوره فرهنگ دورۀ موستریایی بود.
عصر نوسنگی (نئولیتیک). ابزارهای دورۀ نئولیتیک، ماهرانه تراش خورده و شکل گرفته اند و اغلب ساییده شده و صیقل یافته اند. پیشرفت فناوری، که برای دوران پیش از تاریخ تازگی داشت، نام خود را به این عصر داد. ابزارهای نوسنگی اغلب از کف سنگ ساخته می شدند. کف سنگ، سنگ چخماق سیاه و براقی است که در عمق گچ ایجاد می شود. آن ها در حفاری های معادن چخماق، مانند گرایمز گریوز۱۸ در نورفک، انگلستان، به دست آمده اند. سنگ چخماق در ساختن تیغۀ تبر، پیکان، خنجر و داس کاربُرد داشت. و بعضی از آن ها در فواصل دور از محل ساخت خریدوفروش می شدند. بعضی ابزارهای چخماقی مثل پیکان های خاردار و زبانه دار، چاقوهای مدوّر که از یک سو پهن و از طرف دیگر محدّب بودند، و دشنه های مفرغی در عصر مفرغ رواج داشتند.
wikijoo: ابزار_چخماقی