ابرمانورپذیری

اَبَرچابکی یا ابرمانورپذیری ( به انگلیسی: Supermaneuverability ) یک توانایی در برخی هواپیماهای جنگنده است که یک هواپیمای معمولی با ابزار سنتی توانایی انجام آن را ندارد. با بهره گیری از فناوری جهت دهی رانش این توانایی برای خلبان فراهم می شود. چنین میزان چابکی موجب می شود که خلبان بتواند هواپیمای خود را به جهتی خاص سُر بدهد و با تغییر دادن دینامیک پرواز بتواند زاویهٔ حملهٔ خود را عوض کند. [ ۱] این توانایی برای نخستین بار در سال ۱۹۷۵ به دست ایالات متحده آمریکا معرفی شد که در جنگندهٔ آزمایشی و مفهومی مک دانل داگلاس اف - ۱۵ اس تی اوال/ام تی دی ( نسخه آزمایشی f - 15 ) به کار رفته بود ولی هرگز به سرانجام نرسیدند. مهندسان آمریکایی این ویژگی را ناکارآمد و مربوط به نبرد سنتی خواندند و نیروی هوایی آمریکا تصمیم گرفت این پروژه را رها کرده و به مسائل دیگر بپردازد. دلیل رها کردن این پروژه، آن بود که مهندسان آمریکایی روش درگیری «فرای بُرد دید» ( BVR ) را در دستور کار قرار دادند. [ ۲] این روش به اینصورت است که درگیری از راه دور و در فاصلهٔ ۳۷ کیلومتری و بیشتر از ۳۷ کیلومتر انجام می شود و در چنین شرایطی نیازی به درگیری های هوایی به روش سنتی و تن به تن در آن وجود ندارد. [ ۳] از سوی دیگر کشور روسیه این پژوهش ها را ادامه داد و در سال ۱۹۸۳ نخستین هواپیمای میگ - ۲۹ روسیه با ویژگی جهت دهی رانش معرفی شد. شرکت میگ، یک عدد میگ - ۲۹ام را با این ویژگی آزمایش کرد و نام آن را میگ - ۲۹ - OVT گذاشت. سپس این دانش طی ۱۳ سال تکمیل شد و درنهایت در سال ۱۹۹۶ در جنگندهٔ سوخو - ۲۷ به طرزی بهینه و گسترده مورد بهره برداری قرار گرفت و امروزه بعنوان ویژگی استاندارد در همهٔ جنگنده های نسل چهار پلاس و پنج روسیه به کار می رود. با اینکه مکانیزم این فناوری در هواپیماهای روسی چندان روشن و عمومی نشده است، ولی به وضوح مشخص است که مهندسان روسی با بهره گیری از جهت دهی رانش، تغییراتی در فرایند پساواماندگی ایجاد کرده اند و توانستند مانور کبرا را اختراع کنند. [ ۴] روسها با تکیه بر درگیری های نزدیک در سرعتهای کم به توسعهٔ هواپیماهای خود پرداختند که بتوانند در سرعت پایین، مانور بالایی داشته باشند که در تضاد با شیوهٔ غربی بود. شیوهٔ غربی به آن سو گرایش پیدا کرد که باید با حفظ انرژی جنبشی هواپیما در سرعتهای بالا، از راه دور با دشمن درگیر شد. [ ۵] [ ۶] فناوری جهت دهی بردار رانش در چند هواپیمای پیش نمونه مورد آزمایش و بررسی قرار گرفت و در صنعت هوایی روسیه جنگندهٔ سوخو - ۲۷ و در آمریکا جنگندهٔ اف - ۲۲ رپتور نخستین هواپیماهایی بودند که با این فناوری به تولید انبوه رسیدند. سرانجام ایالات متحده آمریکا نیز این فناوری را ضروری ارزیابی کرد و مجبور شد جهت دهی رانش را در اف - ۲۲ رپتور به کار بگیرد که البته نازل موتور اف - ۲۲ تنها در راستای بردار Y ( بالا و پایین ) حرکت می کند. درحالیکه نازل موتور جنگنده های سوخو در راستای سه محور X - Y - Z حرکت می کنند.