ابتلاء و عدم ابتلاء

ابتلاء و عدم ابتلاء اصطلاحی در اصول فقه، از شرایط تنجیز (قطعیت و قاطعیت) علم اجمالی این است که تمام اطراف علم اجمالی مورد «ابتلاء» باشد، والا جای اصل برائت است. مثلاً به فردی که در ایران است و به هیچ وجه به کشور چین سفر نخواهد کرد بگوییم بر تو حرام است از مشروبی مخصوص که در یکی از شهرهای ایتالیا به عمل می آید و در یخچال شهردار رُم نگهداری می شود بنوشی. چنین نهیی بی مورد و قبیح است زیرا تحصیل حاصل است. همان گونه که امر چنینی نیز قبیح است. ملاک و معیار رکاکت چنین امر یا نهی هایی عرف و عقل و عملکرد عقلاست. پس اگر بعضی از اطراف علم اجمالی از محل ابتلاء خارج باشد، آن علم اجمالی منجّز نخواهد بود، اعم از این که خروج از محل ابتلاء به سبب عدم دسترسی و غیرمقدور بودن مورد باشد (همانند مثال فوق) و یا عدم انگیزه و بلکه انگیزۀ بر عدم باشد.