پناهندگی سیاسی

در حقوق بین الملل، اعطای پناهندگی در کشور دیگر به شخصی که به دلایلی سیاسی نمی تواند به کشور خود بازگردد و در صورت بازگشت با خطر جدی مواجه خواهد شد. پناه جو در این معنا نوعی پناهنده است که به سبب ترس موجه از اذیت و آزار به دلایل نژادی، دینی، ملیّتی، عقیده سیاسی، یا عضویت در یک گروه اجتماعی ویژه، گریخته است و نمی تواند یا نمی خواهد به کشورش بازگردد. اصطلاح پناهنده در آغاز به پروتستان های فرانسوی (اوکنوها) اطلاق می شد که درپی لغو فتوای ۱۶۸۵ نانت و برچیده شدن بساط تساهل دربرابر مذهب پروتستان به انگلستان رفتند. در قرن ۲۰ عمده ترین جابه جایی های پناهندگان در اروپا از این قرار بوده است: موج پناهندگان یهودی که پس از قتل عام یهودیان روسیه در سال های ۱۸۸۱ تا ۱۹۱۴ و بار دیگر پس از پیروزی انقلاب روسیه به راه افتاد؛ موج پناهندگی روس های سفید از اتحاد شوروی پس از ۱۹۱۷؛ موج پناهندگان یهودی از آلمان و دیگر کشورهای زیر سلطۀ نازی در سال های ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۵؛ موج آوارگان جنگ جهانی دوم؛ و موج قربانیان جنگ های داخلی کروآسی و بوسنی ـ هرزگووین از ۱۹۹۱. در فاصلۀ سال های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۹ شمار پناهندگان درسراسر جهان دو برابر شده است. جنگ ۱۹۹۱ خلیج فارس، ۱.۵میلیون پناهنده برجای گذاشت، اگرچه بسیاری از آن ها بعدها توانستند به میهن خود بازگردند. در سال های ۱۹۹۴ـ۱۹۹۵ خشونت های افراطی در بوروندی در روآندا و اجرای سیاست های پاکسازی در یوگسلاوی سابق بر شمار پناهندگان افزود. انگلستان در ۱۹۹۹، از حیث درخواست پناهندگی، هفتمین کشور از مجموع چهارده کشور عضو اتحادیه اروپا (به استثنای لوکزامبورگ) بود. طبق قوانین مهاجرت در انگلستان، پناهندگی فقط در مواردی اعطا می شود که پناهنده بتواند ثابت کند اگر به کشور متبوع خود بازگردد به دلایلی که ذکر شد مورد اذیت و آزار قرار خواهد گرفت. کشورهای اسکاندیناویِ دانمارک، سوئد، و به علاوه ایرلند، اتریش، هلند، و بلژیک، هر یک به مقیاس جمعیت خود، بالاترین درخواست های پناهندگی را داشته اند. از کشورهای غیر عضو اتحادیۀ اروپا، بیشترین درخواست ها در نروژ و سوئیس ثبت شده بود. وضع آلمان در درخواست پناهندگی از آن کشور، مشابه انگلستان بود، در حالی که فرانسه، ایتالیا و اسپانیا در درخواست پناهندگی رتبه پایین تری داشتند. در مارس ۲۰۰۰، وزیران کشور و دادگستری کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا موافقت کردند که با هدف ایجاد هماهنگی، مقررات و ضوابط مربوط به پناهندگی خود را بررسی کنند. بسیاری از کشورهای عضو اتحادیۀ اروپایی، موافقت نامۀ شنگن ناظر به رفت وآمد آزاد اشخاص بدون کنترل گذرنامه در مرزها را امضا کرده اند. بنابراین، اتخاذ رویکردی هماهنگ بین این کشورها دربارۀ رسیدگی به درخواست پناهندگی اهمیت زیادی دارد. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ۱۹۵۱ به منظور حمایت بین المللی از پناه جویان و حل دائمی مشکلات آن ها تشکیل شد. روزانه به طور متوسط ۱۰هزار نفر به جمع پناهندگان اضافه می شود که ۷۵ درصد آن ها را زنان و کودکان تشکیل می دهند. علاوه بر آن چندین میلیون تن پناهندۀ اقتصادی یا زیست محیطی وجود دارند که به دلیل شرایط اقتصادی، دراختیار نداشتن زمین یا بلایای زیست محیطی مجبور به مهاجرت شده اند. کمیساریا از زمان تشکیل، به بیش از ۳۹میلیون پناهنده، در یافتن راه حل درازمدت برای مشکلاتشان کمک کرده است. تعداد مشمولانِ خدمات حمایتی کمیساریا از ۱۷میلیون نفر در ۱۹۹۱ به ۲۷میلیون نفر در ۱۹۹۵ افزایش داشته است. در ۱۹۹۹، این رقم به حدود ۲۲میلیون رسید که شامل ۱۱میلیون پناهنده و ۵میلیون شهروندِ آواره در داخل کشورهایشان بود. به موجب آمار کمیساریای عالی پناهندگان در ۱۹۸۹ـ۱۹۹۹، درخواست پناهندگیِ بیش از ۶۱۷هزار متقاضی، براساس مفاد کنوانسیون ۱۹۵۱، شناسایی و تأیید شده است. کشورهایی که بیشترین آمار موافقت با درخواست های پناهندگی را داشتند عبارت اند از آلمان ۱۵۲هزار فقره، کانادا ۱۲۴هزار فقره، فرانسه ۸۲هزار فقره، ایالات متحده امریکا ۷۶هزار فقره، هلند ۵۰هزار فقره، سوئیس ۲۱هزار فقره و انگلستان ۲۰هزار فقره. علاوه بر این، در همان چند سال، ۴۴۰هزار متقاضی پناهندگی واجد صلاحیتِ دریافت حمایت بشردوستانه تشخیص داده شده اند، ازجمله ۱۴۴هزار نفر در سوئد، ۷۷هزار نفر در هلند، ۶۸هزار نفر در سوئیس، ۵۵هزار نفر در انگلستان، ۴۳هزار نفر در دانمارک، و ۲۳هزار نفر در نروژ. در چهار ماهۀ اول سال ۲۰۰۰، حدود ۹۵۰۰ درخواست اعطای وضعیت پناهندگی از کنیا، اوگاندا، بوتسوانا و گرجستان به دفاتر کمیساریا واصل شد. از حدود ۸۷۸۰ پروندۀ بررسی شده در تصمیم به تأیید وضعیت پناهندگی، ۷۰ درصد به اعطای وضعیت پناهندگی به متقاضیان منجر شد. بیشترین تعداد متقاضیان اعطای وضعیت پناهندگی از طریق دفاتر کمیساریا اتباع اتیوپی، نامیبیا، روسیه و اتباع جمهوری دموکراتیک کنگو بودند.