قوس

[ویکی الکتاب] تکرار در قرآن: ۱(بار)
ذراع. کمان. آن در اصل به معنی اندازه‏گیری است «قاسَ الشَّیْ‏ءَ بِغَیْرِهِ قَوْساً: قَدَّرَهُ عَلی مِثالِهِ» سپس از جمله معانی آن کمان (تیر اندازی) و ذراع است چنانکه در قاموس و اقرب به این تعبیر «اَلْقَوْسُ اَلذِّراعُ لِاَنَّهِ یَقاسُ بِهِ» است در تفسیر خازن نیز آمده و در «قاب»از مجمع نقل شد و آن اختیار ابن مسعود است. . مراد از قوسین درآیه دو ذراع یا دو کمان است و در صورت دوم ظاهراً فاصله دو سرکمان مراد است. این کلمه فقط یکبار در قرآن آمده است.

قوس (اخترشناسی). قوس (اخترشناسی)(Sagittarius)
قوس
قوس
صورت فلکی درخشان منطقه البروج در نیمکرۀ جنوبی آسمان، به شکل کمان گیری که تیر و کمان را به سوی صورت فلکی مجاورش، اسکورپیوس (برج عقرب)، نشانه رفته است. خورشید، در مسیر حرکت ظاهری سالانه اش، از اواخر آذر تا اواخر دی ماه از صورت فلکی قوس عبور می کند. این فاصلۀ زمانی شامل انقلاب زمستانی نیز می شود که در آن، خورشید به دورترین فاصله اش از استوای آسمانی می رسد. این صورت فلکی شامل بسیاری از سحابی ها، خوشه های کروی، و خوشه های ستاره ای باز است. درخشان ترین ستاره های قوس عبارت اند از نعّام (اپسیلون قوس) و احدالنّعام الصادره (سیگما قوس). مرکز کهکشان ما یا کهکشان راه شیری با چشمۀ رادیویی قوس ای(A) مشخص می شود. در احکام نجوم، یکم تا سی اُم آذر ماه مطابق با روزهای بُرج قوس است. نیز ← حرکت_تقدیمی

قوس (زمین شناسی). قوس (زمین شناسی)(arch)
(یا: کمان) در زمین ریخت شناسی (علم مطالعۀ زمین چهرها)، از عوارض پل مانند طبیعی زمین، ناشی از فرسایش. بیشتر قوس های دریایی براثر فرسایش ناشی از برخورد امواج به دماغهها پدید می آیند. انتهای غارهایی که در دماغه ها موجودند، براثر این فرسایش به هم می رسند و فرو می پاشند. نهایتاً، سقفِ قوس تخریب می شود و بخشی از دماغه مانند صخره ای منفرد جدا می شود و در دریا قرار می گیرد. فرسایش بادی و آبی عامل ایجاد پل های طبیعی در خشکی، روی دره ها یا تنگ دره هاست. در برخی مناطق، مانند استر هول، در دورسِت انگلستان، وقتی دریا حفره ای درون صخره ای از سنگ محکم، مانند سنگ آهک، ایجاد می کند رسوبات نرم پشت آن، مثل رس، را خارج می کند و قوس ایجاد می شود.

قوس (معماری). قوس (معماری)(arch)
طاق نصرت، پاریس
طاق نصرت، پاریس
در بنّایی، سازۀ خمیده ای که وزن مصالح رویِ فضای سرگشاده را نگه دارد، همچون قوس پل یا درگاه. نخستین قوس ها از چندین سنگ گُوِه شکل تشکیل می شدند که متّکی به فشار متقابل بودند. این اصطلاح بر هر سازۀ خمیدۀ دیگری که از لحاظ شکل ظاهری، قوس باشد نیز دلالت دارد، همچون طاق نصرت، پاریس (۱۸۰۶ـ۱۸۳۶). نخستین قوس های دورتمام با سنگ تاج را رومی ها ساختند؛ که در ساخت آباره و قنات به کار می رفت. سایر انواع قوس عبارت اند از قوس تیزه دار، قوس پیشکردۀ سرخ پوستان مایا، قوس سرنیزه ای قرون وسطا، قوس جناغی یا چهارخم، و قوس نعل اسبی یا ناری در معماری اسلامی.
تاریخچه. مصریان باستان، مردم بین النهرین، و یونانیان، اصول ساخت قوس را می دانستند، اما پیش از دورۀ رومی ها به ندرت از آن استفاده می شد؛ در این دوره ساخت قوس های دورتمام در همه جا رواج یافت. در طول دوره هایی از معماری، در اروپای غربی با نام رومانسک (رومی وار) و در اروپای شرقی با نام بیزانسی، ساخت این نوع قوس رایج بود. مردم بین النهرین از قوس تیزه ای استفاده می کردند که نخست در حدود قرن ۶پ م در هندوستان به کار رفته بود، و معماران مسلمان از آن استفاده کردند. این نوع قوس را احتمالاً جنگجویانی که از جنگ های صلیبی باز می گشتند در پایان قرن ۱۱م در انگلستان و فرانسه رواج دادند. در کشورهای اسلامی و عمدتاً در جنوب مدیترانه، قوس نعل اسبی، گاهی گرد و گاهی تیز، بسیار متداول بود. در معماری رنسانس، در سرتاسر اروپای غربی، قوس های دورتمام جای خود را به قوس های تیزه ای دادند.
اصطلاحات و اجزا. اصطلاحات اصلی مربوط به هر نوع قوس عبارت اند از دهانه، خیز، و خط پاتاق؛ اجزای مختلف قوس عبارت اند از پاطاق، فَرَسب دور قوس (ابزار دورتادور پیشانی یا زیر قوس)، تاج، برون قوس، پاکارقوس، درون قوس، سنگ تاج، پشت بغل، سنگ پاتاق و سنگ تاق.انواع. انواع اصلی قوس، بر اساس شکل عبارت اند از دورتمام یا رومی، شکسته، پابلند، نعل اسبی گرد، پاتوپا (تیزه دار با شعاع مساوی دهانۀ قوس)، سرنیزه ای (نوک تیز با شعاع بزرگ تر از دهانه)، چهارپرگاری (تیزه دار با چهارقوس)، نعل اسبی تیز، سه پرگاری، دالبُری و بیضوی.