دما

[ویکی الکتاب] معنی دَمْعِ: اشک
ریشه کلمه:
دمم (۱۰ بار)
دمو (۱۰ بار)
دمی (۱۰ بار)

دما یک کمیّت فیزیکی است که میزان گرمی و سردی را مشخص می کند و با دماسنج قابل اندازه گیری است. اگر دو جسم دارای دمای متفاوت باشند، گرما از جسم با دمای بیشتر به جسم با دمای کمتر منتقل می شود تا هنگامی که دمای دو جسم به تعادل برسد.
ممکن است در جابه جایی گرمایی، جسم دارای دمای بیشتر، مجموع انرژی گرمایی کمتری داشته باشد، اما باز هم گرما از دست بدهد و جسم دارای دمای کمتر مجموع انرژی گرمایی بیشتری داشته باشد، اما باز هم گرما دریافت کند.
یکاهای گوناگونی برای دما تعریف شده است. در دستگاه بین المللی از یکای کلوین استفاده می شود؛ ولی یکاهای دیگری مانند سلسیوس، فارنهایت و رانکین نیز برای دما به کار می روند.
اندازه گیری دما با استفاده از دماسنج انجام می شود. انواع مختلف دماسنج وجود دارند که از روش های گوناگون برای اندازه گیری دما استفاده می کنند. برای نمونه، اندازه گیری دما در دماسنج جیوه ای با بهره گیری از ویژگی انبساط گرمایی ( جیوه ) انجام می شود.
تغییر دمای یک جسم یا یک محیط مادی با فرایند تبدیل انرژی انجام می شود. برای نمونه، اتلاف انرژی مکانیکی در اثر اصطکاک منجر به افزایش دما می شود. از سوی دیگر، سرد کردن گازها با انبساط گاز ( که انرژی گرمایی به کار تبدیل می شود ) انجام می شود.
علم ترمودینامیک، به مطالعه فرایندهای مربوط به تغییرات دما می پردازد.
دما یک ویژگی ماده است که وابسته به انرژی گرمایی آن است. هر چه انرژی گرمایی ماده ای افزایش یابد، دمای آن نیز افزایش پیدا می کند. دما به عنوان میزان گرم بودن یک ماده تعریف می شود. به بیان دیگر، میان دو ماده با دمای متفاوت، ماده ای که گرمای بیشتری داشته باشد، دمای آن نیز بالاتر است. برای اندازه گیری دمای مواد، یکاهای مختلفی تعریف می شوند.
یکاهای گوناگونی برای دما تعریف شده اند. تفاوت یکاهای مختلف، در دو عامل نقطه صفر یکا و مقیاس واحد ( یا درجه ) هر یکا است.
یکای سلسیوس که به افتخار آندرش سلسیوس نام گذاری شده و با نماد C° نشان داده می شود، متداول ترین یکای مورد استفاده در حال حاضر است. این یکا پیشتر با نام سانتی گراد شناخته می شد که ترکیب دو واژه سانتی ( به لاتین: centum ) ( به معنی صد ) و گراد ( به لاتین: gradius ) ( به معنی درجه ) است. مبنای این یکا، نقطه انجماد و جوش آب هستند. نقطه انجماد آب برابر دمای صفر درجه و نقطه جوش آن برابر دمای صد درجه سانتی گراد تعریف شده است.

دَما (temperature)
درجه یا میزان گرمی هر جسم. بنابه قوانین ترمودینامیک، دما تعیین کنندۀ آن است که گرما از چه جسمی به جسم دیگر منتقل می شود. دمای جسم معیاری برای نمایش انرژی جنبشی میانگین اتم ها یا مولکولهایی است که سازندۀ آن جسم اند. یکای دما در دستگاه بین المللی کلوین، با نماد K، است که در مقیاسی با همین نام به کار برده می شود. مقیاس های متداول دیگر برای اندازه گیری دما عبارت اند از مقیاس دمای سلسیوس (سانتی گراد) و مقیاس فارنهایت. دمای بدن انسان در حالت عادی حدود۳۶.۹ درجۀ سلسیوس (۹۸.۴ درجۀ فارنهایت) است. تغییراتی در حدود یک درجه یا بیشتر در دمای بدن نشانۀ بیماری است. افزایش دمای بدن به معنی فعالیت اضافی و معمولاً ناشی از عفونت است، درحالی که کاهش دما به معنی کاهش تولید گرما و معمولاً اُفت نیروهای حیاتی است. در ایستگاه های هواشناسی سراسر دنیا از دماسنج های بیشینه و کمینه استفاده می کنند.