حمدالله مستوفی

[ویکی فقه] حمد الله بن تاج الدین ابی بکر بن (ا)حمد بن نصر مستوفی که نام او را «حمد» هم ذکر کرده اند. وی تاریخ نویس و وزیر بودند.
شرح حال مؤلف و آخرین اثر او از احوال حمد الله مستوفی جز همان مختصری که خود او در آثارش بطور پراکنده بدست داده و نیز بجز بعضی از اشارات و مطالب جزئی دیگر که در آثار نویسندگان متاخر آمده است، اطلاع بیشتری در دست نیست. بخشی از این اطلاعات را ابتدا مستشرقین اروپایی جمع آوری و منتشر کردند که مدت ها مورد استناد محققان بود. سپس محمد دبیر سیاقی در مقدمه بخش جغرافیایی «نزهت القلوب» و عبد الحسین نوائی در مقدمه «تاریخ گزیده» و وارد در رساله خود مطالب دیگری بدان افزودند. در اینجا برای احتراز از تکرار، از ذکر آن مطالب به صورت مشروح خودداری کرده، و فقط به آوردن چند نکته بر اساس منابعی که در دسترس بود، بسنده می شود: در مورد شرح حال مستوفی و آثارش بنگرید به:: . . ، ۳۹- ۱۹۲۷، ۱۸۷۹، ۳- ۱. ۲۸۳۳. . ۲۶۳. ، ۱۷۴- ۱۷۲. ، ۱۸۹۵. : ،: . ،، ۲- ۱... ۲۳۶. ، ۲. . ۱۹۰۴- ۱۸۹۶: . . --) ۱۹۱۰/. ۱۰۷. ، (. ،،: . . : ۱۹۲۰ ۱۰۰- ۸۷. ، (۱۵۰۲- ۱۲۶۵..) - ۵۹۸. ۱۶۸، ۱۶۰. ، ۱۹۵۹- مقدمه عبد الحسین نوائی بر «تاریخ گزیده» (وارد در رساله خود، ص ه. یب). ۱۹۵- ۱۸۵. ، ۱۹۸۹،. . ۷۹- چارلز ملویل (.) ، نیز بنگرید به مقاله ای که در مورد شرح حال مستوفی و آثار او برای «دانشنامه ایران» نوشته است؛ این مقاله در دست چاپ است.
معرفی اجمالی
حمد الله بن تاج الدین ابی بکر بن(ا) حمد بن نصر مستوفی که نام او را «حمد» هم ذکر کرده اند، اصلا از مردم قزوین و ساکن آنجا بود. از سال تولد او اطلاع دقیقی در دست نیست، مگر اشاره هایی که وی در همین کتاب «ظفرنامه» به سن خود کرده است. بنا بر اشاره مؤلف، او تالیف «ظفرنامه» را در چهل سالگی آغاز کرد و این کار پانزده سال طول کشید و در سال ۷۳۵ هجری به پایان رسید، یعنی متولد حدود سال ۶۸۰ هجری بوده است. نتیجه ای که محققان تا به حال از این چند نکته گرفته اند، اینست که سال ۶۸۰ هجری و یا کمی پیشتر از آن را باید سال تولد وی دانست. مستوفی، همان طور که در پایین نشان داده خواهد شد، ظاهرا عمده مطالب «تاریخ گزیده» را به صورت پیشنویس منثوری برای به نظم کشیدن «ظفرنامه» تهیه کرده بوده است، بنابر این به احتمال زیاد کار تکمیل و تالیف نسخه نهایی «تاریخ گزیده» نباید بیش از یکی دو سال طول کشیده باشد. به هر حال چون از مدت تالیف «تاریخ گزیده» بی اطلاعیم و نیز مشخص نیست که آیا این مدت در طی این پانزده سال قرار دارد یا نه، لذا چاره ای نداریم جز اینکه از سال ۷۳۵ هجری که تالیف «ظفرنامه» خاتمه یافته، پانزده سال به عقب برگردیم، یعنی به سال ۷۲۰، و سپس از این تاریخ چهل سال- یا یکی دو سال بیشتر- به پایین، یعنی به سال ۶۸۰ و یا حدود سال ۶۷۸/ ۶۷۹ هجری برویم و آن را سال تولد او به حساب آوریم (مقایسه شود پایین، ۱۳).
خانواده حمدالله

حمدالله، یا حمد بن تاج الدین ابی بکر بن حمد بن نصر مستوفی قزوینی، ( ۱۲۸۱ - ۱۳۴۰ میلادی ) نام کامل جغرافی دان، مورخ، شاعر و نویسنده ایرانی است.
نزهت القلوب -
وی دارای سه اثر مهم تاریخی است تاریخ گزیده - ظفرنامه و نزهت القلوب آثار وی مهمترین مرجع برای درک وقایع و وضعیت زندگی در دوران ایلخانیان هستند.
حمدالله مستوفی متولد به سال ۶۸۰ است و وفات او در سال ۷۵۰ ه‍. ق اتفاق افتاده است و مزارش در محله ملک آباد قزوین باقی است. آرامگاه او در شهر قزوین، خیابان طالقانی، خیابان ملک آباد سابق، کوچه مستوفی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ با شمارهٔ ثبت ۳۳۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و از اماکن مورد احترام اهالی این شهر به حساب می آید.
وی از خاندان مستوفیان قزوین است که مدت ها متصدی حکومت آن شهر بودند. پدر حمدالله و نیز خود او با عنوان «مستوفی» در دستگاه ایلخانان خدمت می کردند و حمدالله خود از نزدیکان خواجه رشیدالدین فضل الله بود و پس از او نیز همچنان سمت خود را در کارهای دیوانی حفظ نمود.
سنگ مزار حمدالله مستوفی که اخیرا در سال ۹۶ به سفارش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین انجام شده است ، مزین به خطوط کوفی ، ثلث و نسخ است که توسط یکی از ثلث نویسان برجسته و مشهور ایران ، استاد علیرضا محبی شیخلری انجام شده و توسط استاد داوود سلیمانی از هنرمندان خوش ذوق اراکی حجاری شده است شایان ذکر است این اثر هنری در بین مقبره های بزرگان فرهنگ و هنر و علم بی بدیل است و تا کنون هیچ مقبره ای با این کیفیت خوشنویسی نشده است.
حمدالله مستوفی در کتاب خود تاریخ گزیده در باره نسب خود می نویسد؛
مستوفیان از قدیمی ترین قبایل قزوین اصل شان از نسل حر بن یزید ریاحی در اوایل والی قزوین بودند، از زمان معتصم خلیفه تا عهد قادر خلیفه اکثر اوقات بدان مهم موصوف بودند، و بعد از آن به شغل استیفا منسوب شدند و به موستوفی منسوب گشتند، از ایشان پدر جدم امین الدین نصر بن عز الدین سعد بن سیف الدین یوسف بن امین الدین نصر بن زید الدین ابی نصر که حکم سلطان محمود سبکتگین نام موستوفی بر آن ابی نصر افتاد
از حمدالله مستوفی، سه اثر باقیست:
• تاریخ گزیده: این کتاب در خلاصه تاریخ عالم - تاریخ عمومی، تاریخ اسلام و تاریخ ایران تا زمان نویسنده - به نام غیاث الدین محمد پسر خواجه رشیدالدین فضل الله نگاشته شده است. در پایان کتاب دو فصل دیگر نیز، یکی در تاریخ علما و شعرای عرب و عجم و دیگری در تاریخ قزوین و بیان احوال اهل علم و ادب آن شهر وجود دارد. این کتاب در یک مقدمه و ۶ باب در سال ۷۳۰ ه‍. ق به پایان رسیده است.
• نزهت القلوب: این کتاب در جغرافیا است و در سال ۷۴۰ ه‍. ق نگارش آن به پایان رسیده است. این کتاب را از اولین دانشنامه های فارسی به حساب آورده اند.
• ظفرنامه: منظومه ظفرنامه در هفتاد و پنج هزار بیت به وزن شاهنامه در سال ۷۳۵ ه‍. ق به پایان رسید. ظفرنامه به سه کتاب یا سه قسم تقسیم می شود: کتاب نخست در تاریخ عرب ( قسم اسلامی ) ، کتاب دوم در تاریخ عجم ( قسم احکام ) و کتاب سوم در تاریخ مغول ( قسم سلطانی ) .

حَمدُالله مُستوفی (۶۸۰ـ قزوین ۷۵۰ق)
مورخ، جغرافیانویس و شاعر ایرانی. از مردم قزوین بود. بیشتر اعضای خاندان او از مستوفیان و متصدیان امور دیوانی در دستگاه ایلخانان بودند. حمدالله نخست در خدمت رشیدالدین فضل الله بود و از طرف او عهده دار امور دیوانی قزوین، زنجان، ابهر و دو دهستان طارم شد. پس از مرگ رشیدالدین فضل الله به دربار پسر او غیاث الدین محمد رشیدی پیوست (۷۱۶ق) و تا ۷۳۶ق در دستگاه او خدمت کرد. از آثارش: تاریخ گزیده؛ نزهة القلوب؛ ظفرنامه.