تمن

- - -
۱. ریشهٔ تاریخی و زبانی
واژهٔ �تومان /تمن� در منابع تاریخی و زبان شناسی به معنای �ده هزار� در فارسی و واحدهای لشکری استفاده شده است.
پژوهش های زبان شناسی نشان می دهد که این واژه از زبان های ایرانی باستان ( تخاری و سکایی ) وارد فارسی شده است.
تخاری - آ: tmāṃ
تخاری - ب: tmāne / tumane
زبان تخاری یک شاخه ایرانی شرقی است که در مناطق شمالی خراسان و تا غرب چین ( تورفان ) رایج بوده است.
- - -
۲. ورود واژه به فارسی و کاربرد مغولی
در دوره مغول ها ( قرن ۷ هجری ) �تومان /تمن� به معنای �ده هزار نفر� در لشکریان مغولی رایج شد و به فارسی وام گرفته شد.
فرمانده یک �تومان� در ارتش مغول �امیرتومان� نامیده می شد.
- - -
۳. پیوند ریشه ای و تحلیل معنا
پژوهشگرانی مثل پروفسور بیلی واژه را به شکل tu - māna در ایرانی باستان بازمی گردانده اند، که معنای �توانمند بودن� یا �قادر بودن� می دهد.
بخش دوم واژه، �man�، در فارسی قدیم واحد سنجش وزن یا تعداد بوده است.
بنابراین �تومان /تمن� ترکیبی از ریشهٔ هندواروپایی/ایرانی و وام واژه مغولی/ترکی است که هم ریشه آریایی دارد و هم نقش کاربردی در نظام های لشکری و مالی پیدا کرده است.
- - -
۴. نتیجه گیری
�تومان /تمن� نمونه ای از واژهٔ چندلایه با ریشه ایرانی - هندواروپایی است که وارد فارسی شده و تحت تأثیر مغولی و ترکی در کاربردهای لشکری و مالی تثبیت شده است.
این واژه نشان دهندهٔ تعامل زبانی و فرهنگی ایران با آسیای مرکزی و مغولستان است.
- - -
منابع معتبر کتابی ( خارج از لغت نامه های مرسوم )
1. بهزادی، رقیه. �قوم های کهن در آسیای مرکزی و فلات ایران�. تهران: ۱۳۷۳ ه‍. خ.
2. کریستنسن، آر. �تاریخ ایران�. تهران: ۱۳۵۰ ه‍. خ.
3. بروک، جان. �تاریخ ایران در دوران اسلامی�. تهران: ۱۳۶۵ ه‍. خ.
4. پلوتکوف، الکساندر. Central Asian Languages and Peoples. لندن: ۱۹۸۰.
5. گلنر، ژان. Iranian Lexical Studies. وین: ۱۹۹۵.
6. هالیدی، دیوید. Historical Dictionary of Iran. نیویورک: ۲۰۰۲.
7. وُرنر، هانس. The Mongol Empire and its Languages. برلین: ۱۹۷۸.
- - -