امهاری

منابع [ویرایش]
مشارکت کنندگان ویکی پدیا، «Amharic»، ویکی پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد. ( بازیابی در ۲ نوامبر ۲۰۰۷ ) .
این یک نوشتار خُرد پیرامون زبان و زبان شناسی است. با گسترش آن به ویکی پدیا کمک کنید.
[نهفتن]
ن • ب • و
زبان های سامی امروزی
آرامی نو · اَمهاری · اینور · تیگره · تیگرینیایی · چَها · سُریانی · سیلته · سودو · عبری · عربی جنوبی · عربی · مالتی · مَندائی نو · هَراری ·
رده ها: زبان های اتیوپی زبان های سامی زبان ها
قس عربی
الأمهریة ( አማርኛ أَمَرِنّْیَ ) لغة إثیوبیا الرسمیة، وهی لغة سامیة تتبع المجموعة الجنوبیة الغربیة ویتحدث بها سکان إثیوبیا، لکن أثرت علیها لغات کوشیة کثیرا.
اللغة الأمهریة تنحدر من اللغة الحبشیة من اللغة السبئیة.
تکتب بالخط الجعزی والخط المسندی. أصبحت لغة رسمیة فی القرن الثالث عشر، لأنها کانت لغة الملوک .
أصل اللغة نشأ فی الیمن وهی لغة حمیر والان لا یزال بعض الاشخاص یتحدثونها .
هذه بذرة مقالة عن لغة تحتاج للنمو والتحسین، فساهم فی إثرائها بالمشارکة فی تحریرها.
[عدل]مصادر
[عدل]انظر أیضا
اللغة الأرغوبیة ( شبیهة للأمهریة )
بوابة اللغة
[أظهر]ع · ن · ت
اللغات السامیة
تصنیفات: الصفحات التی حدث فیها تجاوز عمق التوسیعلغات سامیة جنوب أثیوبیالغات إثیوبیا
قس عبری
אמהרית ( አማርኛ - אָמָרִנְיָה ) היא שפה ממשפחת השפות השמיות, שהתפתחה בקרן אפריקה במהלך המאה ה - 10. השפה נכתבת באמצעות כתב געז שהתפתח מהאלפבית הדרום ערבי, בכתב זה כל סימן גרפי מייצג הברה ( המורכבת בדרך כלל מעיצור ותנועה ) , מבחינת הדקדוק ואוצר המלים הושפעה האמהרית מהלשונות הכושיות.
באתיופיה האמהרית היא השפה הרשמית במדינות אמהרה, דרום אתיופיה, בנישנגול - גומאז, גמבלה ובערים אדיס אבבה ודירה דאווה. דוברי אמהרית נמצאים גם בישראל ובארצות הברית, ישנם דוברים דו - לשוניים של האמהרית עם השפות אנגלית, עברית, ערבית.
תוכן עניינים [הצגה]
[עריכה]הכתב וההגאים
[עריכה]העיצורים והאותיות

ערך מורחב – כתב געז
טבלת האותיות ( fidäl ) באמהרית
תנועה ( סֶדֶר ) אות עברית עם מבטא דומה
ותעתיק פונטי
/ o / / ə / / e / / a / / i / / u / / ä /
ሆ ህ ሄ ሃ ሂ ሁ * ሀ h ה
ሎ ል ሌ ላ ሊ ሉ ለ l ל
ሖ ሕ ሔ ሓ ሒ ሑ * ሐ h ה ( בגעז = ח )
ሞ ም ሜ ማ ሚ ሙ መ m מ
ሦ ሥ ሤ ሣ ሢ ሡ ሠ s שׂ שמאלית
ሮ ር ሬ ራ ሪ ሩ ረ r ר
ሶ ስ ሴ ሳ ሲ ሱ ሰ s ס
ሾ ሽ ሼ ሻ ሺ ሹ ሸ š שׁ ( לא קיימת בגעז )
ቆ ቅ ቄ ቃ ቂ ቁ ቀ k' ק סדקי
ቦ ብ ቤ ባ ቢ ቡ በ b ב
ቶ ት ቴ ታ ቲ ቱ ተ t ת
ቾ ች ቼ ቻ ቺ ቹ ቸ č צ' ( כמו בצ'לו )
ኆ ኅ ኄ ኃ ኂ ኁ * ኀ h ה ( מקביל אטימולוגית ל - خ בערבית )
ኖ ን ኔ ና ኒ ኑ ነ n נ
ኞ ኝ ኜ ኛ ኚ ኙ ኘ ñ נ' חִכִּית ( אין בעברית, כמו gn ב - "bagno" באיטלקית )
ኦ እ ኤ ኣ ኢ ኡ * አ ʔ א
ኮ ክ ኬ ካ ኪ ኩ ከ k כּ
ኾ ኽ ኼ ኻ ኺ ኹ ኸ h/x ה ( או כ' רפה )
ዎ ው ዌ ዋ ዊ ዉ ወ w וּ ( כמו ב"וושינגטון" )
ዖ ዕ ዔ ዓ ዒ ዑ * ዐ ʔ א ( מקביל אטימולוגית ל - ע )
ዞ ዝ ዜ ዛ ዚ ዙ ዘ z ז
ዦ ዥ ዤ ዣ ዢ ዡ ዠ z ז' ( כמו ב"ז'רגון" )
ዮ ይ ዬ ያ ዪ ዩ የ y י
ዶ ድ ዴ ዳ ዲ ዱ ደ d ד
ጆ ጅ ጄ ጃ ጂ ጁ ጀ ǧ ג' ( כמו ב"ג'ורג'" )
ጎ ግ ጌ ጋ ጊ ጉ ገ g ג
ጦ ጥ ጤ ጣ ጢ ጡ ጠ t' ט סדקי
ጮ ጭ ጬ ጫ ጪ ጩ ጨ č' צ' סדקי
ጶ ጵ ጴ ጳ ጲ ጱ ጰ p' פּ סדקי
ጾ ጽ ጼ ጻ ጺ ጹ ጸ s' צ או ס סדקי
ፆ ፅ ፄ ፃ ፂ ፁ ፀ s' צ או ס סדקי
ፎ ፍ ፌ ፋ ፊ ፉ ፈ f פֿ ( רפה )
ፖ ፕ ፔ ፓ ፒ ፑ ፐ p פּ ( דגושה )
אמהרית נמנעת מצירוף העיצורים ʔ ו - h עם התנועה ä, ועל כן האותיות שאמורות לסמל את ההברות ʔä/hä נהגות במקום זאת ʔa/ha, בהתאמה. למקרים החריגים שכן נדרשת הגיית ההברה ʔä, הומצאה האות החדשה ኧ.
[עריכה]התנועות
באמהרית יש שבע תנועות: סגורה קדמית, סגורה מרכזית וסגורה אחורית מעוגלת; אמצעית קדמית, אמצעית מרכזית ( שווא ) ואמצעית אחורית מעוגלת; ותנועה פתוחה מרכזית. כפי שניתן לראות בטרפז התנועות משמאל, הגייתן של ארבע התנועות הקדמיות והאחוריות משתנה בין הניבים השונים של אמהרית, ולעתים בעלות גוון מרכזי יותר.
תנועות
( מימין לנקודה הלבנה תנועה מעוגלת, ומשמאל לה בלתי מעוגלת )
קדמיות כמעט קדמיות מרכזיות כמעט אחוריות אחוריות
סגורות i • ɨ • • u
כמעט סגורות •
חצי סגורות e • • • o
אמצעיות ə
חצי פתוחות • • •
כמעט פתוחות •
פתוחות a • •
[עריכה]הפועל
צורת הפועל באמהרית היא שמית מובהקת, ומאוד דומה לצורת הפועל העברי. הדמיון הצורני הוא בכך שכל פועל אמהרי מורכב משלוש מורפמות: השורש העיצורי משובץ בסירוג בתבנית - תנועות ( לפי הבניין ) ליצירת הבסיס, ואל הבסיס מתחברת מוספית ( תחילית, סופית או מוספית - מסגרת ) המציינת גוף, מין ומספר. לדוגמה, הפועל ሰበረ סֶבֶּרֶה ( "הוא שָבַר" ) מורכב משלוש מורפמות: השורש ስብረ sbr ( מקביל לעברית שב"ר ) משתבץ בתבנית - התנועות של זמן עבר ä - ä, ליצירת הבסיס ሰበር - säbr, ולבסיס זה מצטרפת הסופית המציינת גוף - שלישי - זכר - יחיד - ä.
נטיית הפועל האמהרי - שורש תלת - עיצורי ( ፈለገ=רצה )
זמן - אספקט: עבר ( Perfect ) הווה - עתיד ( Imperfect ) עבר מתמשך/רחוק ( Simple Gerund ) עבר קרוב/ ממושך/ מושלם ( Compound Gerund ) ציווי ( Imperative ) הצעה ( Jussive )
גוף, מין ומספר
אני ፈለግኩ እፈልጋለሁ ፈልጌ ፈልጌያለሁ - - ልፈልግ
אתה ፈለግክ ትፈልጋለህ ፈልገህ ፈልገሃል ፈልግ - -
את ፈለግሽ ትፈልጊያለሽ ፈልገሽ ፈልገሻል ፈልጊ - -
הוא ፈለገ ይፈልጋል ፈልጎ ፈልጓል - - ይፈልግ
היא ፈለገች ትፈልጋለች ፈልጋ ፈልጋለች - - ት . . .