استخوان پروانه ای یا استخوان شب پره ای (به
انگلیسی: Sphenoid bone) یکی از استخوان های غیر جفت کف
جمجمه انسان و تا حدودی شبیه پروانه یا شب پره ای با بال های گشاده است.
استخوان پروانه ای در میانه های جمجمه در جلوی استخوان
گیجگاهی و بخش قاعده ای
استخوان پس سری قرار دارد.
استخوان پروانه ای یکی از هفت استخوانی است که با هم مفصل می شوند تا
کاسه چشم را به وجود آورند. دیواره پسین (خلفی) کاسه چشم را استخوان پروانه ای می سازد.
بخش رو به داخل که به عنوان تنه استخوان پروانه ای شناخته می شود و
زین ترکی (Sella turcica) در آن قرار دارد.
دو بال بزرگ در بخش جانبی تنه و دو بال کوچک مربط به بخش پیشین (قدامی)
زائده بالی که از محل تلاقی تنه و بال های بزرگ رو به پایین می رود.
هیپوفیز در یکی از فرورفتگی های استخوان پروانه ای به نام زین ترکی قرار دارد.
استخوان پروانه ای به بخش های زیر تقسیم می شود:
استخوان پروانه ای با استخوان های
پیشانی،
آهیانه،
پرویزنی،
گیجگاهی،
استخوان گونه،
استخوان کامی،
خیش و استخوان پس سری مفصل می شود. استخوان پروانه ای به پیوستن
کاسه مغز به
اسکلت صورت کمک می کند.
بال بزرگ استخوان پروانه ای (انگلیسی: Greater wing of sphenoid bone) صفحه پهنی است که در هر دو طرف از تنهٔ استخوان پروانه ای به سمت خارج امتداد می یابد. یک جفت هستند. این قسمت در تشکیل بخش های زیر شرکت می کند: بخش مدیال کف حفرهٔ کرانیال میانی، قسمت از حفرات تمپورال و سقف حفرهٔ اینفرا تمپورال دیوارهٔ خارجی اوربیت. بال بزرگ اسفنوئید با قسمت های زیر مفصل می شود: ۱ – در جلو با استخوان زایگماتیک. ۲- در بالا با استخوان های پریتال و فرونتال (در محل پتریون). ۳ – در عقب با بخش های اسکواموس و پتروس استخوان تمپورال.