ابن براج عبدالعزیز بن نحریر

[ویکی نور] ابن بَرّاج، سعد الدین ابوالقاسم عبدالعزیز بن نحریر بن عبدالعزیز بن براج طرابلسی، معروف به قاضی و ملقب به عز المؤمنین (د شعبان 481)، فقیه و قاضی شیعی امامی بوده است. از تاریخ تولد او آگاهی دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به اینکه عمرش را هشتاد و اندی نوشته اند، می توان گفت که در حدود 400ق، به دنیا آمده است.
ابن براج در مصر متولد گردید و در همان جا رشد یافت و چون دیرزمانی قضای طرابلس شام را به عهده داشت، به طرابلسی معروف شد. فقیهان امامی، وقتی به نحو مطلق از «قاضی» یاد می کنند، مرادشان ابن براج است.
آوازه مجلس درس سید مرتضی علم الهدی او را به بغداد کشاند. ابن براج در 429ق، در درس وی حاضر شد و 7 سال؛ یعنی تا زمان درگذشت سید مرتضی نزد او دانش آموخت. علم الهدی که کمک هزینه دانشجویان را به اندازه شأن علمی اشان می پرداخت، به شیخ طوسی ماهانه 12 و به ابن براج 8 دینار می داد و ازاین رو می توان او را برجسته ترین و نام بردارترین شاگرد علم الهدی، پس از شیخ ابوجعفر طوسی (د 460ق) دانست.
ابن براج پس از درگذشت علم الهدی، در مجلس درس شیخ طوسی شرکت جست و چند سالی نیز در محضر او بود. در 438ق، به عنوان خلیفه شیخ رهسپار طرابلس شام شد. برخی از نویسندگان بر آنند که جلال الملک (از فرمانروایان بنی عمار، حک 464 - 492ق) در همین سال او را بر منصب قضا گماشت، ولی با توجه به زمان روی کارآمدن جلال الملک چنین سخنی درست به نظر نمی رسد. اگر جلال الملک درست در آغاز حکومت خود، ابن براج را بر آن منصب گمارده باشد، از آنجا که وی تا پایان عمر در طرابلس ماندگار شد، می توان گفت که وی حدود 17 سال قاضی طرابلس بوده است. افندی، افزون بر استادان یادشده، شیخ مفید محمد بن نعمان (د 413ق) را نیز با تردید از استادان قاضی می شمارد که اگر وی در سال درگذشت شیخ مفید، 13 ساله بوده باشد، می توان این تردید را موجه دانست. افندی از خلال کلمات مجلسی چنین برداشت کرده که ابوالفتح کراجکی (د 449ق) استاد وی بوده است، ولی شخصاً بر آن است که کراجکی استاد قاضی عبدالعزیز بن ابی کامل طرابلسی، شاگرد ابن براج بود و برخی از رجال شناسان، پاره ای از احوال، کتاب ها و حتی لقب آن قاضی را با ابن براج درآمیخته اند.
کسان بسیاری از مجلس درس ابن براج بهره جسته و از او حدیث شنیده اند که به برخی از آنان اشاره می شود: حسکا بن بابویه جد منتجب الدین، عبدالجبار مقری رازی، عبدالرحمان نیشابوری خزاعی، حسن بن عبدالعزیز جیهانی، قاضی ابن ابی کامل طرابلسی، ابوجعفر محمد حلبی، زید بن داعی و کمیح.
از برخی نوشته های قاضی می توان پی برد که وی در مجلس درس شیخ طوسی یک شاگرد معمولی نبوده؛ چنان که در مهذب مباحثه ای را می بینیم که میان شیخ با ابن براج رخ داده و شیخ در این گفت وگو مجاب گردیده است. نیز شیخ طوسی در سرآغاز پاره ای از نوشته هایش تصریح می کند که این کتاب ها را به درخواست شیخ فاضل می نویسد و آقابزرگ در حاشیه پاره ای از نسخ کتاب «الجمل و العقود » وی دیده که مراد از شیخ فاضل، ابن براج است. نیز به گفته کاظمینی، راوندی در «حل العقود» تصریح کرده است که شیخ مورد نظر همان ابن براج است. افزون بر آن اینکه شیخ کتاب جداگانه ای به نام مسائل ابن براج پرداخته است.