آلبانیا. نام سرزمینی قدیمی در شمال قفقاز، در دشت آبرفتی حوضۀ سفلای رودخانه های کورا (کر) و ارس از دریای خزر تا گرجستان. ارامنه، این ناحیه را اغوان (اغوانیک) و آلوان می گفتند و اشکانیان و ساسانیان آن را آران می خواندند. در منابع اسلامی به صورت الرّان و اران نیز آمده است. آلبانیا بعدها گسترش یافت و تمام داغستان را دربرگرفت. مردم آلبانیا از اقوام و قبایل مختلفی تشکیل می شدند و تا قرون ۴ و ۵م مظاهر طبیعت را می پرستیدند، اما متأثر از ایرانیان به دین زردشتی گرایش یافتند. در قرن ۵م با تبلیغ کشیشی ارمنی به مسیحیت گرویدند. خط آلبانیایی را که ۵۲ حرف داشت همان کشیش بر پایۀ خط ارمنی ابداع کرد. به گفتۀ ابن حوقل زبان آلبانیایی تا قرون اول اسلامی در بردعه متداول بود. بقایای این زبان، موسوم به اودی، هنوز در دو دهکده از توابع شکی رایج است. شاهان آلبانیا، دست کم از اواخر سلسلۀ هخامنشی، تابع دولت های ایرانی بودند. به نوشتۀ منابع اسلامی، اینان را آران شاه (ایرانشهر) می خواندند. اورنایر، پادشاه آلبانیایی ها، در جنگ های شاپور دوم ساسانی با رومیان در ناحیۀ آمد شرکت داشت (۳۵۹م). واچه را پیروز اول ساسانی برانداخت (۴۶۱م) و حکومت مستقیم دولت ساسانی را برقرار کرد. آلبانیا چند بار در اثر حملات هون ها و خزرها ویران شد. خاندان اشکانی تبار مهران، از بزرگان ناحیۀ ری، در اواخر قرن ۶م بر آلبانیا حاکم شد و تقریباً در همان روزگار به مسیحیت گروید. سلمان بن ربیعۀ باهلی، در خلافت عثمان، با صلح بر آران (آلبانیا) چیره شد، اما شاهزادگان آلبانیایی در امور داخلی خود همچنان مستقل بودند. هجوم ترک های سلجوقی (۴۶۸ق) سبب سقوط سلسله های اسلامی مانند هاشمیان دربند، یزیدیان شروان، مسافریان آذربایجان و شدادیان گنجه شد و عنوان آلبانیا از جغرافیای عمومی منطقه حذف شد.
بخش بزرگ آلبانیا، امروزه با خاک جمهوری آذربایجان مطابق است.
