آرایه های ادبی

آرایه های ادبی یا صناعات ادبی یا صنایع بدیع در ادبیات فارسی بکار بردن فنونی است که رعایت آن ها بر جلوه ها و جنبه های زیبایی و هنری سخن می افزاید. صنایع ادبی دو دسته تناسب هایی آوایی و معنایی است.
مثال
به آن دسته از آرایه های ادبی که از تناسب های آوایی و لفظی میان واژه ها پدید می آید می گویند..
به تکرار یک واج صامت یا مصوت در یک بیت یا عبارت گفته می شود به گونه ای که طنین آن در گوش بر جای بماند و باعث پیدایش موسیقی آوایی در آن بخش از سخن شود.
شبنم از روی برگ گل برخاست گفت می خواهم آفتاب شوم

نام فارسی آرایه های ادبی و برابر سنتی عربی آن ها در زیر می آید. این اصطلاحات تا مدتی پیش در فارسی برابری نداشته اند و زبان فارسی در این زمینه کاملاً تهی و بی واژه بود ولی استادانی همچون میرجلال الدین کزازی امروزه پیکره واژگانی فارسی را در این زمینه غنی ساخته و برابرهای فارسی بخشی از این اصطلاحات را بدست داده و بکار برده اند.
سجع همسنگ (سجع متوازن)
سجع همسو (سجع مطرف)
سجع همسان (متوازی)
همسانی (ترصیع)
تسجیع
ازدواج
همگونی (جناس)
جناس تام
جناس ناقص
جناس زاید و مزید
جناس زاید
جناس مذیل
جناس آمیغی (مرکب)
جناس مقرون
جناس مرفو
جناس دوگانه (مکرر یا مزدوج)
همسانی و همگونی (ترصیع مع التجنیس)
اشتقاق
باشگونگی (قلب)
بُنسری (ردالعجز علی الصدر)
سَربُنی (ردالصدر علی العجز)
تسبیغ (تشابه الاطراف)
وارونگی
بازآورد آغازینه (ردالمطلع)
بازآورد قافیه (ردالقافیه)
قافیه دوگانه (ذوقافیتین)
تشریح و تکرار
هماوایی (توزیع)
اعنات (التزام)
وزن دوگانه (ملون)
توشیح
کزازی، میرجلال الدین، زیباشناسی سخن پارسی ۳: بدیع، تهران: کتاب ماد، چاپ دوم، ۱۳۷۳خ.

لف