آخناتون

آخِناتون یا اَخِناتون (به معنای کسی که برای آتون سودمند است) نام آغازینش امن هوتپ (یا آمنحوتپ) چهارم (آمُن هوتِپ به معنای آمون خرسند است) فرعون مصر باستان میان سال های ۱۳۵۲–۱۳۳۶ (پیش از میلاد) یا ۱۳۵۱–۱۳۳۴ (پیش از میلاد) بود. وی که از دودمان هیجدهم بود دینی یکتاپرستانه را بنیاد نهاد که خدای آن آتون نام داشت.
در رمان سینوهه مصری اثر میکا والتاری در سال ۱۹۴۵، راویِ داستان در زمان این فرعون زندگی می کند و مدتی طبیب ویژهٔ اوست. فیلمی نیز بر اساس این داستان ساخته شده است.
توماس مان در نمایشنامهٔ خود با نام «یوسف و برادرانش» در سال ۱۹۴۳، آخناتون را پادشاه و فرعون زمان یوسف می داند.
در مجموعهٔ تلویزیونی یوسف پیامبر، که در سال ۱۳۸۷ از شبکه ۱ تلویزیون ایران پخش شد، آمنحوتپ در نقش فرعون مصر در دوران وزارت یوسف پیامبر در این کشور به تصویر کشیده شده است. او در این سریال تحت تأثیر تعلیمات یوسف یکتاپرست شده، به رسالت او ایمان آورده، توسط یوسف در نیل غسل تعمید می شود و با همراهی یوسف به مبارزه با کاهنانِ آیین آمون پرستی برمی خیزد.
او فرزند آمنهوتپ سوم بود وی دارای بیماری صرع بود و در شبی که آمن هوتپ سوم سرش توسط استاد سینوهه شکافته شد و جان سپرد به گواه خودش در کنار رود نیل در حالت احتضار خداوند آتون بر وی نازل شده و او جانشین پدرش شد. همسر او نِفِرتیتی بود و از وی صاحب چهار دختر می گردد.
مصریان در آن هنگام خدایان متعدد را می پرستیدند. اما اخناتون به یگانه پرستی روی آورد. او از دو معمار که در استخدام پدرش بودند سرود خورشید شهر تب را شنید:
وی با شنیدن این سرود و با گرایشی که به یکتاپرستی داشت بر آن شد که خدای ملی مردم تب را که آمون بود تغییر دهد و به خدای خورشید، آتون روی آورد. او نام خویش را نیز از آمنهوتپ به اخناتون (ستایش گر آتون) تغییر داد. وی دستور داد که در سراسر مصر آتون را بپرستند و او را خدای یکتا بدانند که خالق و حافظ همهٔ موجودات است.

آخِناتون (Akhenaton)
فرعون مصر از سلسلۀ هجدهم (ح ۱۳۵۳ـ۱۳۳۵پ م). مدتی مشترکاً با پدرش، آمِنحوتپ سوم، بر مصر حکومت کرد. پرستش آتونرا جانشین پرستش آمونکرد؛ و پایتخت را به آخِتاتونمنتقل کرد. نِفرتی تیهمسر محبوب آخِناتون بود و دو دختر از شش دختر آنان با جانشینان وی، اِسمِنخ کار، و تحوت عَنخ آمونازدواج کردند.