گنجفه

از شواهد امر چنین برمی آید که گنجفه قبل از عصر صفویه بازی متداولی نبوده است. با توجه به تقدم اقسام گوناگون بازی ورق در جهان به عصر صفویه، بی گمان گنجفه از بازی کهن تری اقتباس شده است. هر چند که گنجفه در شکل و جزئیات منحصربه فرد می باشد. صادق مینای اصفهانی ( متوفی ۱۰۶۱ هجری ) مؤلف شاهد صادق که فصل شصت و چهارم کتاب خود را به گنجفه اختصاص داده می نویسد: «از مخترعات میر غیاث الدین منصور شیرازی است و گمان آن است که از گنجفه فرنگیان استخراج کرده و نام آن گنج فهم است به کثرت استعمال به گنجفه مشهور شده و آن بر چند قسم است و برخی از آن را این حقیر اختراع کرده». همین مؤلف اثر مفصلتری در باب بازی های قمار به نام «رساله در علم ملاعب» تدوین کرده که در دست نیست. تاورنیه می نویسد: در میان اقسام قمارهای ایرانی یک قسم بازی ورق دارند که گنجفه می نامند، ورق های ما چهار نشان دارد، اما اوراق ایرانی دارای هشت نشان است». گنجفه بازی در اوایل عصر صفویه و به خصوص در دربار شاه عباس اول ( بزرگ ) بسیار مرسوم و محبوب بوده است. از میان پادشاهان صفویه، او به گنجفه علاقه زیادی داشت، همچنین سران سپاهش اغلب اوقات یه بازی گنجفه می پرداختند؛ ولی در زمان شاه عباس دوم اوضاع دیگرگون شد، بازی گنجفه مثل سایر بازیها قمار به حساب آمد و ممنوع گردید. در دوره های بعدی مقبولیت گنجفه بازی در دربار ایران فراز و نشیب پیدا می کند اما این بازی از ایران به هندوستان می رود و اکبر شاه از آن تقلید کرده و گنجفه ای می سازد که دارای دوازده صنف بود. در میان گورکانیان هند گنجفه مقبولیت بسیار داشت.
اوراق گنجفه بر خلاف ورقهای امروزی که مستطیل هستند، گرد و مدور بوده اند. این اوراق با چوب، برگ نخل یا مقوا ساخته می شدند. گنجفه نود و شش ورق در هشت دسته دوازده برگی داشته است ( هشت خال، دوازده برگ از هر خال ) . نام این خال های هشتگانه به این ترتیب است: غلام، تاج، شمشیر، اشرفی ( زر سرخ ) ، چنگ، برات، سکه ( زر سفید ) ، قماش. هر دسته ۱۲ برگ داشت: دو تا به نام شاه و وزیر و بقیه به شماره یک تا ده شناخته می گردید.

و وزیر دارای هشت شکل غلام و سرباز و شمشیر و اشرفی و چنگ و سکه و برات و قماش شکلهای آن بودند و مابقی ورق ها خال بوده.