کعبه

کعبة. [ ک َ ب َ ] ( اِخ ) اسم بیت اﷲ. در اصل به معنی مرتفع است چون بنای کعبه از زمین مرتفع و بلند است لهذا کعبه نام کردند یا مرتفع است از روی مراتب. ( غیاث ) . قبله. ( نصاب ) . بنیة. ذات الورع. حمساء. خانه خدای. بیت اﷲ. بیت الحرام. بیت عتیق. بیت العتیق. ( یادداشت مؤلف ) . ناصرخسرو در سفرنامه وصف دقیقی از مکه و مسجد الحرام و کعبه و آداب حج دارد و مشاهدات خود را در سال 442 هَ. ق. هرچه گویاتر بیان کرده است. وی پس از شرح شهر مکه و وصف مسجد حرام درباره کعبه نویسد: خانه کعبه میان ساحت مسجد است مربع طولانی که طولش از شمال به جنوب است و عرضش از مشرق به مغرب و طولش سی ارش است و عرضش شانزده و در خانه سوی مشرق است و چون در خانه روند رکن عراقی بر دست راست باشد و رکن حجرالاسود بر دست چپ و رکن مغربی جنوبی را رکن یمانی گویند و رکن شمالی مغربی را رکن شامی گویند و حجرالاسود در گوشه دیوار به سنگی بزرگ اندر ترکیب کرده اند ودر آنجا نشانده چنانکه چون مردی تمام قامت بایستد باسینه او مقابل باشد و حجرالاسود به درازی بدستی و چهار انگشت باشد و به عرض هشت انگشت باشد و شکلش مدوراست و از حجر الاسود تا در خانه چهار ارش است و آنجارا که میان حجر الاسود و در خانه است ملتزم گویند و در خانه از زمین به چهار ارش برتر است. چنانکه مردی تمام قامت بر زمین ایستاده برعتبه رسد و نردبان ساخته اند از چوب چنانکه بوقت حاجت در پیش در نهند تامردم برآن بر روند و در خانه روند و آن چنان است که بفراخی ده مرد بر پهلوی هم بدانجا بر توانند رفت و فرود آیند و زمین خانه بلند است بدین مقدار که گفته شد.
صفت در کعبه : دری است از چوب ساج به دو مصراع وبالای در شش ارش و نیم است و پهنای هر مصراعی یک گزوسه چهار یک چنانکه هر دو مصراع سه گزو نیم باشد و روی در فراز هم نبشته است و بر آن نقره کاری دایره ها وکتابتها نقاشی منبت کرده اند و کتابتهای بزر کرده و سیم سوخته دررانده و این آیت را تا آخر برآنجا نوشته �ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة� الاَّیة. و دو حلقه نقره گین بزرگ که از غزنین فرستاده اند بر دو مصراع در زده چنانکه دست هرکس که خواهد بدان نرسد و دو حلقه دیگر نقره گین خردتر از آن هم بر دو مصراع در زده چنانکه دست هرکس خواهد بدان رسد و قفل بزرگ از نقره بر این دو حلقه زیرین بگذرانیده که بستن در بدان باشد و تا آن قفل برنگیرنددر گشوده نشود.
منبع. لغت نامه دهخدا