کارورزی

اصل کلمه کارورزی به واژه کارورز برمی گردد و به فردی گفته می شود که در حین تحصیل در آموزش عالی و یا بلافاصله بعد از پایان دوران تحصیل و تنها با هدف کسب تجربه و مهارت کاری و عملی در مؤسسه ای مشغول بکار می شود کارورزی می تواند برای افراد حالت اجباری یا اختیاری داشته باشد. یعنی کارورز گاهی اوقات باید برای گذراندن دو یا سه واحد درسی در دانشگاه به دوره کارورزی روی بیاورد و یا اینکه خودش به طور داوطلبانه در یک واحد صنعتی یا اداری مشغول کاربدون دستمزد شود. دوره کارورزی امکان و فرصتی برای آشنایی دانشجویان با محیط کار محسوب می شود که نه تنها باعث افزایش قابلیت های آنان برای اشتغال در آینده می شود بلکه به کارورزان قدرت انتخاب بیشتری در انجام وظایف ارائه شده می دهد تا بتوانند بهتر به علاقمندی ها و گرایش های خود در زمینه های مختلف پی برده و نقاط ضعف و قوت کار خود را ارزیابی کنند. مثلاً حضور در کتابخانه برای کارورز، برخورد با واقعیت ها را به دنبال دارد. در واقع می توان اصول نظری که اساس یک مصاحبه خوب در بخش مرجع را تشکیل می دهند به بهترین شکل در کلاس درس تدریس کرد اما روش های ارتباطی واقعی را فقط از طریق تمرین و برخورد با مراجعه کننده می توان کسب کرد و در مرحله عمل است که کارورز قادر به برقراری ارتباط گفتاری یا کلامی و افزایش مهارت های ارتباطی گفتاری و غیر گفتاری خواهد شد. آشنایی با منابع مرجع به خاطر نیازهای فوری و سرعت عمل داشتن در امر اطلاع رسانی همه از مزایای حضور در کتابخانه محسوب می شوند. کارآمد شدن دانشجویان در هر زمینه ای و همچنین مهیا کردن آنها برای اشتغال ، چیزی فراتر از آموخته های نظری کلاس درس را می طلبد و نتایج مثبتی که ازهمپاشدن علم با عمل حاصل می شود بر هیچ کس پوشیده نیست . کارورزی به دانشجویان فرصت می دهد تا به بهترین نحو از یک محیط کاری عینی تجربه کسب کنند. امروزه در جهان، کارورزی بهترین گزینه برای انجام کنکاش شغلی به شمار می رود. در واقع کارورزی یک تجربه دست اول و عملی است که به دانشجویان اجازه می دهد بهترین نتیجه گیری ها را درباره ارتباط احتمالی خود و یک زمینه شغلی، انجام دهند. از همه مهمتر اینکه کارورزی می تواند به دانشجویان مهارت های شغلی مهمی را همانند برقراری ارتباط، تعهد کاری، وقت شناسی، حل مساله، کارگروهی، خودمدیریتی، برنامه ریزی و سازماندهی و آشنایی با فن آوری بیاموزد که امروزه برای شاغل شدن بسیار واجب و ضروری هستند. اما متأسفانه کارورزی در سیستم آموزش عالی کشور ما چندان از سوی دانشجویان جدی گرفته نمی شود. به نظر می رسد دلیل این امر عدم آشنایی دانشجویان با ضرورت آمادگی شغلی در دوران دانشجویی و عدم اطلاع از نقش حیاتی کارورزی در آمادگی شغلی باشد. همچنین به نظر می رسد در حال حاضر دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاه ها که مسوول تسهیل امر کارورزی هستند، هنوز درک صحیح و کاملی از مفهوم کارورزی ندارند. به همین دلیل است که اکثر کارورزان ما ابتدایی ترین اصول و مقررات محیط کار نظیر نحوه برخورد با مجموعه کارمندی و کارگری را نمی دانند و در نتیجه قادر به استفاده بهینه از این دوره حیاتی نمی باشند. بطور کلی احساس نیاز عامل مهمی برای به حرکت درآمدن و به حرکت درآوردن است. اگر دانشگاه از طریق دفاتر ارتباط با صنعت این احساس نیاز را در دانشجو بوجود بیاورد که برای ورود به بازار کار باید آنچه را که در اینجا بصورت تئوری می آموزد، اجرا کند، آنوقت دانشجو قدر هر ثانیه دوره کارورزی خود را خواهد دانست، زیرا او نیاز را حس کرده است. چنین دانشجویی وقت و انرژی زیادی صرف می کند و مصمم است تا گوی سبقت را از دیگران برباید تا شغل شایسته ای پیدا کند و در آن موفق شود. درحقیقت دانشجویانی که از یک سو بنیه علمی خود را تقویت می کنند و از سوی دیگر خود را از نظر عملی و کاربردی آماده می کنند، براحتی وارد بازار کار می شوند و حتی حاضر به کار کردن با حقوق ها و دستمزدهای پایین نیستند. با بررسی های انجام شده توسط محققان، به نظر می رسد که برای انجام یک کارورزی صحیح و مؤثر عواملی همچون مدیریت ، برنامه ریزی صحیح ، نوع کارارائه شده به کارورز، میزان اعتبار دورهِ کارورزی و حمایت های جانبی از کارورز دخیل هستند. در ضمن لازم است دانشگاه ها از طریق برگزاری کلاسها و جلساتی دانشجویان را با اهمیت و ضرورت استفاده بهینه از دوره کارورزی آشنا سازند. به طور ایده آل، امید می رود کارورزی به شغل نهایی دانشجویان در آینده تسری یابد. تجربه کارورزی و تجربه های مشابه می توانند ابزار ارزشمندی برای کنکاش شغلی باشند به شرط آنکه دانشجویان با تعهد و صداقت به آنها بپردازند. اگر کارورزی، فرایند تفکر بر روی عملکرد و خودسنجی را به دانشجویان بیاموزد، بسیار مفید واقع شده است. رسالت مراکز آموزش عالی در تولید علم و گسترش دانش بر اساس ارزشها و فرهنگ جامعه ، خود مبتنی بر ارزشها و فرهنگ بومی جامعه ، خود مبتنی بر گام های ابتدایی در آشنا سازی کودکان و نوجوانان در مقاطع پائینتر تحصیلی با روش های گروهی ، اکتشاف ، حل مساله و رشد تفکر انتقادی و در ادامه پیگیری تخصصی آنها در مقاطع مختلف آموزش عالی است. در این راستا مدیران مراکز آموزشی که با انسان و تربیت او سر و کار دارند باید به اهمیت نقش و وظیفه خود آگاه باشند. توسعه و اثر بخشی سازمان های آموزشی ( بویژه مدرسه ) از طریق خلق و تعلیم معارف و در سایه ی تجربه امکان پذیر است . اگر عمل بدون اندیشه موجد فساد و دوری از اهداف می شود، علم بدون عمل نیز موجب انباشته شدن نظریات نامربوط در مغز شده و آنگونه می شود که کارآیی مدیران و اثر بخشی سازمانی مدیران مدارسی که در رشته ی مدیریت و برنامه ریزی آموزشی تحصیل کرده اند تفاوت معناداری با مدیرانی که در سایر رشته ها درس خوانده اند و بر مبنی تجربه و منش مدیریتی به این پست رسیده اند و این احتمالا بهانه و حتی دلیلی موجه برای تردید مسئولان آموزش و پرورش در کارآیی دروس و فارغ التحصیلان رشته های دانشگاهی بویژه علوم تربیتی باشد. در پی جویی علت این امر آنچه بیش از همه جلب نظر می کند فقدان تجربه ی کاری فارغ التحصیلان در مدارس است آن سان که حتی بعضی از اساتید این رشته نیز محصول فرآیند تدریس و تحصیل در این رشته را تربیت متخصصان پژوهشگر در عرصه ی مدیریت و نه پرورش مدیر آموزشی می دانند. ارائه دو یا حداکثر چهار واحد کار عملی مدیریت نیز اگر چه تاثیر گذار خواهد بود اما برای حل این مساله کافی نخواهد بود. در راستای پاسخ به این مسئله چند پیشنهاد مطرح می شود: اول اینکه دانشجویان متقاضی ورود به رشته ی مدیریت آموزشی در بدو ورود مورد مصاحبه ی تخصصی و بررسی شخصیت قرار گیرند تا از وجود کاراکترها ی مدیریتی در آنها اطمینان حاصل شود، چه اینکه مدیریت غیر از علم بودن هنر نیز هست. دوم: دانشجویان این رشته از همان ترم های آغازین ( همانند دوره های انترنی دانشجویان پزشکی ) دوره های عملی را در مدارس و سایر مراکز آموزشی گذرانده و بازدید های جمعی از مدارس ( بویژه آنهایی که به لحاظ مدیریتی ، موفق شناخته می شوند ) داشته باشند. سوم : از مدیران مدارس خواسته شود تا کار ورز را نه بعنوان مزاحم و یا کارگر رایگان محکوم به بیگاری در مدرسه – آنگونه که برخی دانشجویان تعریف می کنند - بلکه به عنوان مدیر فردای فرایند تعلیم و تربیت بنگرند. در مدیریت مدرسه بعنوان یک سازمان اجتماعی باز از علوم مختلفی از جمله روانشناسی ، فرهنگ و رفتار سازمانی، آمار و روش های تحقیق و نیز نظریه های مدیریت ، روابط انسانی و نظارت و راهنمایی تعلیماتی و . . . بصورت گسترده ای استفاده می شود . اموری چون کار گروهی و تیمی ، ایجاد انگیزه و روابط اجتماعی مورد توجه است و روانشناسی سازمانی نیز فرآیندهایی مانند مدیریت کلاس ، ایجاد انگیزه در معلمان ، توجه به نیازها و خواسته های افراد و مشارکت دهی آنها در تصمیم گیری را با هدف ایجاد تعهد بیشتر به پیگیری تصمیمات سازمانی دنبال می کند. تمام این دانشهاباید با تجربه جمع شوند تا بتوانند موجب اثر بخشی مدرسه شوند. اثر بخشی ( به معنای حرکت صحیح در راستای اهداف سازمانی ) خود به کارآیی افراد سازمان بستگی تام داشته و مدیر در این میان بدلیل اثر گذاری بر کل سازمان مورد عنایت ویژه ای است. کارورزی و کارآموزی می تواند ابزار بسیار مهمی در راستای آمادگی شغلی دانشجویان و فارغ التحصیلان باشد اما بنا به دلائل مختلفی به تدریج در فرهنگ دانشگاه های ایران رو به اضمحلال است. دوره کارورزی امکان و فرصتی برای آشنایی دانشجویان با محیط کار محسوب می شود که نه تنها باعث افزایش قابلیتهای آنان برای اشتغال در آینده می شود بلکه به کارورزان قدرت انتخاب بیشتری در انجام وظایف ارائه شده می دهد تا بتوانند بهتر به علاقمندی ها و گرایش های خود در زمینه های مختلف پی برده و نقاط ضعف و قوت کار خود را ارزیابی کنند.
در اینجا به معرفی برخی مباحث این دوره می پردازیم:

کارآموز یا کارورز کیست؟
کارورز یا کارآموز داوطلبی است که بر حسب توانمندیهای خود و با برخورداری از دانش مقدماتی برای کسب علم ( یا یک مهارت ) به واحد کارورزی مراجعه می نماید. این فرد داوطلبی است که بطور پایه ای اقدام به کسب مهارتی می نماید. همچنین کارورز یا کارآموز داوطلبی است که با داشتن دانش تئوریک در رابطه با یک شغل یا مهارت اقدام به کسب معلومات به صورت عملی یا کاربردی می کند.
دانشجوی مشغول به تحصیل که به دنبال محلی برای گذراندن دوره کارآموزی خود می گردد.
دانشجویی که تمایل دارد در دوران تعطیلات تابستان در یک محیط که مرتبط با زمینه درسی خود است ضمن کار به کسب تجربه بپردازد.
فارغ التحصیل جویای کار که به علت نداشتن آشنایی با محیط کاری رشته خود قادر به پیدا کردن کار مناسب خود نیست
فارغ التحصیل جویای کاری که نداشتن سابقه کاری مانع از آن می شود که بتواند در محل دلخواه خود مشغول به کار گردد.

محل کارورزی و کارآموزی کجاست؟
محل کارورزی و کارآموزی محلی است که با توجه به تعریف قانون کار و مبحث حمایت های شغلی از تمامی شرایط لازم برخوردار باشد. محل کارورزی و کارآموزی برای کارورز یا داوطلب، محلی است که مدیریت آن از دانش فنی و به روز برخوردار بوده و به مهارت یا مهارتهای لازم مسلط باشد. در این مکان امکانات آموزشی ( تئوریک ) و عملی از حد نصاب آموزشی بالاتر است تا مانعی برای یادگیری ایجاد نگردد.
اهمیت کارورزی
در کل هیچ جانشینی برای تجربه عملی وجود ندارد. کارورزی ابزاری برای تبدیل تئوری به عمل و همچنین تلاشی برای ایجاد پیوند هایی بین محیط عملی و مراکز آموزشی است. برای انجام کنکاش شغلی نیز کارورزی از بقیه گزینه ها مناسب تر است. واضح است که هرگز نمی توان از طریق مطالعه یا گفت وگو با افراد مطلع به اطلاعات کافی و مورد نیاز برای کنکاش شغلی دست یافت. کارورزی یک تجربه دست اول و عملی است که به فرد اجازه می دهد بهترین نتیجه گیری ها را درباره ارتباط احتمالی خود و یک زمینه شغلی، انجام دهید. در ضمن کارورزی ممکن است به کارورز مهارتهایی را بیاموزد که ممکن است دارای آنها نباشد. کنکاش شغلی در طول یک ترم یا در طول فصل تابستان، روش نسبتاً سریع و کم خطری برای کسب اطلاعات درباره یک زمینه شغلی است. این روش به کارورزان فرصت می دهد تا میزان علاقه خود را قبل از آنکه برای چند سال متعهد به انجام آن شوند، بسنجند و یا اینکه بدانند برای وارد شدن به یک زمینه شغلی به چه مهارتها یا ملزومات آموزشی نیاز دارند. کارورزی حتی باید به کارورزان کمک کند تا بفهمند از چه بخش هایی در یک زمینه شغلی خوششان نمی آید.
وضعیت کارورزی در کشور های پیشرفته
کشور های پیشرفته بــــه منظور پیوند توانایی های دانشگاه و نیازهای بخش خصوصی/ صنعت الگوهای گوناگون بسیاری بکار برده می شود که از میان آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
▪ مشاوره
۱ ) قراردادهای مشاوره ای برای حل مسائل آشکار: زمانی است که مدیران صنایع به دانشگاه مراجعه می کنند و از محققان در زمینه یک مشکل خاص که با آن مواجه شده اند مشاوره می گیرند.
۲ ) قراردادهای مشاوره ای برای یافتن و حل مشکلات: بعلت مشغولیت زیاد مدیران صنعت معمولاً بسیاری از مسائل و مشکلات از دید آنها مخفی می ماند. در این زمان محققان دانشگاه می توانند مشکلات آنها را تشخیص داده و برای آن راه حل پیشنهاد کنند.
شبکه سازی
افرادی که در حین کارورزی ملاقات می شوند، ممکن است بعدها به طور شگفت آوری در زندگی کارورزان دوباره ظاهر شوند، به ویژه اگر کارورزان به فعالیت در آن زمینه شغلی یا زندگی در همان شهر ادامه دهند. برای مثال ممکن است یکی از همکاران سابق کارورزان در یک دوره کارورزی به همکار، رئیس، مشتری و یا حتی مربی آنها بدل شود.
مزایای دو جانبه
همانطور که کارورزان مشغول کارورزی برای یک سازمان هستند، ممکن است آن سازمان نیز درحال ارزشیابی آنها باشد و اگر کارورزان تصمیم بگیرند که علاقمند هستند پس از کارورزی در آن سازمان مشغول به کار شوند، آنوقت دوره کارورزی می تواند برگ برنده کارورزان باشد. در واقع امروزه بسیاری از کارفرمایان مایل هستند تا کارمندان جدید خود را از میان کارورزان خود انتخاب کنند زیرا آنها شناخت بهتری نسبت به این افراد دارند.
توسعه آموزش و برنامه های آموزشی
۱ ) دوره های کوتاه مدت: این دوره ها توسط اساتید دانشگاهی و بر اساس نیاز مدیران و کارشناسان صنعت، طراحی و اجرا خواهد شد تا نیاز فوری به مهارت جدید نیروی انسانی مورد نیاز صنعت برطرف شود.
۲ ) دوره های تکمیلی با مدرک مشترک: این دوره ها که اغلب در مقاطع کارشناسی ارشد و توسط متخصصین دانشگاهی و صنعتی به کمک هم طراحی و اجرا می شوند نقش موثری در افزایش بهره وری و کارآیی نیروی انسانی و سیستم آموزشی دانشگاه دارد، بطوری که اغلب پروژه های دانشجویی در این روش به نوآوری و خلق محصول یا خدمات جدید منجر خواهد شد.
۳ ) دوره های مداوم آموزش کوتاه مدت: این دوره ها با هدف به روز نگه داشتن اطلاعات فنی و علمی کارشناسان بخش صنعت طراحی و با مشارکت صنعت انجام می پذیرد.
۴ ) دوره های میان مدت و بلندمدت: این دوره ها اغلب برای ایجاد مهارت جدید در نیروی انسانی شاغل به کار طراحی و اجرا می گردد.
کارورزی و کارآموزی در ایران
کارورزی و کارآموزی یکی از ابزارهای مهم تربیت نیروی انسانی در حوزه تحصیلات عالی است . دانشگاه علاوه بر آموزش باید در پژوهش و خدمات رسانی به صنایع نقش مهمی را ایفا کند. متأسفانه وضعیت دانشگاهها در ایران به گونه ای است که بیشتر به انتقال دانش های تئوری می پردازد، بدون اینکه زمینه جذب دانش انتقال یافته فراهم شده باشد. کارورزی می تواند ابزار بسیار مهمی در راستای ایجاد چنین زمینه ای باشد اما بنا به دلائل مختلفی به تدریج در فرهنگ دانشگاه های ایران رو به اضمحلال است. در ضمن در ایران اکثر دانشجویان و اساتید به علت شباهت ظاهری این دو واژه آن را یکی می دانند و تفاوتی بین آنها قائل نمی شوند و از دو عنوان برای یک منظور استفاده می کنند. بعنوان مثال، بر طبق مصوبه آموزش عالی سابق، دانشجویان رشته کتابداری و اطلاع رسانی در مقطع لیسانس موظف به گذراندن 952 ساعت کار عملی در کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی هستند که از آن تحت عنوان کارآموزی یاد می شود. با این حال اکثر دانشجویان در عین مفید خواندن واحد کارآموزی آن را خسته کننده می دانند و با این که به ضرورت انجام آن واقف اند بجای توجه به کاربرد آن به گرفتن نمره ای اکتفا می کنند. یا در رشته کامپیوتر فرد می بایست 160 الی 240 ساعت کارآموزی داشته باشد. کارورزی دررشته مدیریت آموزشی ۲۱۶ساعت ودر ۴واحددرسی ارایه می شود
اهمیت مدیریت آموزشی وجایگاه کارورزی در آن
یکی از مهم ترین ظریف ، ترین وموثرترین مدیریت ها، مدیریت آموزشی است زیرا این نوع از مدیریت در فرایند یاددهی ـیادگیری ، افزایش بهره وری سازمان های آموزشی وتحقق اهداف هریک از دوره های تحصیلی تاثیر بسیاری دارد از عوامل موثر در موفقیت مدیریت آموزشی ، تربیت مدیرانی صالح ، عالم وباتجربه است زیرا به کمک مدیران شایسته ودارای صلاحیت عمومی ، حرفه ای ومهارت های انسانی ، ادراکی وفنی سازمان های آموزشی متحول وزمینه برای بروز خلاقیت ها ونوآوری ها ونیز ایجاد تغییرات لازم فراهم می شود ، همچنین رشد هماهنگ وهمه جانبه کودکان، نوجوانانوجوانان واستفاده بهینه از منابع انسانی ومادی هر واحد آموزشی ممکن خواهد شد دوره های آموزشی رسمی بلند مدت وکوتاه مدت در تربیت مدیران شایسته سهم عمده ای دارد آموزش مدیران ممکن است در سطوح کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد ودکترا صورت می گیرد ومی توانیم علاوه بر دوره های رسمی دانشگاهی ، دوره های باز آموزی مدیران را طراحی واجرا کنیم به این منظور ، دربرنامه ریزی آموزشی وزارت علوم ، تحقیقات وفناوری ووزارت آموزش وپرورش ، رشته های گوناگون مدیریت ومدیریت آموزشی گنجانده شده است کارورزی در رشته مدیریت آموزشی طبق برنامه مصوب طی دو نیم سال در دانشگاه عرضه می شود در نیم سال اول ۲واحد با عنوان کارورزی۱، در نیم سال دوم نیز ۲واحدتحت عنوان کارورزی ۲عرضه می شود ، بنابراین ۴وواحد از دروس دانشجویان رشته مدیریت آموزشی در سطح کارشناسی به کارورزی ۱و۲اختصاص دارد. در برنامه تصویب شده آمده است که دانشجویان باید پیش نیاز لازم را بگذرانند در دانشگاه نیز مانند مراکز تربیت معلم درس کارورزی ۱و۲ به صورت مستمر ودر سال آخر تحصیل دانشگاهی عرضه می شود در برنامه مصوب آمده است که دانشجویان باید۲۱۶ساعت برای کارورزی ا و۲۱۶ساعت برای کارورزی ۲ در مدرسه وسازمان های اداری فعالیت عملی وکارورزی داشته باشند.