چه

بروز کرد نیارم بخانه هیچ مقام
ار آنکه خانه پر از اسپغول جانور است.
بهرامی.
از آن جهت که به علت آن که : ( ایشان ندانند از آن که اندیشه نکنند. ) ( تفسیر ابوالفتوح )
|| ( حرف اضافه ٔ مرکب ) تا : پس بندوی خبر مخالفان بهرام [ چوبینه ] بگفت، که اینک آمده اند بیست هزار مرد، بهواداری تو. پرویز گفت بتو شادترم از آنکه بدین سپاه. ( ترجمه ٔ طبری بلعمی ) .

با موارد یکم تا پنجم که در زیر گفته شده زیاد برخورد کرده ام، اما با مورد آخر که ششم می شود، فقط یکبار برخورد کرده ام که آن هم در فیلم جومونگ گفته شد.
یکم، در معنای پرسش است، مثلاً: چه چیزی را نمی فهمی گروهبان؟ چه آوردی؟ چه خوردی؟ چه خریده ای .
دوم، در معنای تعجب است، مثلاً: چه بوی گندی، خفه نشویم خوب است! چه آدم خوش اخلاقی است ! چه ماشین قدرتمندی!
سوم، در معنای برابر بودن و مساوی بودن است که دو جمله را به هم وصل می کند، در این معنا با خواه هم معنی است، مثلاً: چه راضی باشی، چه راضی نباشی من ماشین را فردا می برم. چه آدم خوبی باشی، چه آدم خوبی نباشی، به من که می رسی رفتارات باید مناسب باشد.
. در اینجا خوب یا بد بودن و همچنین در آنجا رضایت دادن به بردن یا نبردن ماشین، از اهمیت یکسان و یک اندازه بر خوردار است.
چهارم، در معنای کوچک بودن است که به آخر کلمات وصل می شود، مثلاً: دفترچه ( یعنی دفتر کوچک ) کتابچه ( یعنی کتاب کوچک )
پنجم در معنای اندازه است که، مثال: هر چه بیشتر خوراکی با خودت بیاری بهتر است ( یعنی هر اندازه خوراکی ) . شام هر چه سبک تر باشد، بهتر است. هر چه من گفتم بخوان بی توجهی کردی، در نتیجه مردود شدی.
ششم، به معنی بسیار، خیلی، زیاد و فراوان، که همه ی اینها باهم هم معنی اند، مثلاً، چه عجب تو کاری را درست انجام دادی ( در اینجا کلمه ی � چه � در معنی تعجب نیست و کلمه ای که بعد از چه قرار دارد، در این معناست ) ( ، معنی جمله اینچنین است: یعنی بسیار عجیب است که تو سر کار را درست انجام دادی )