چشم چرانی کردن

- - -
🌀 بخش اول: ریشه شناسی واژهٔ �چرخ�
واژه ی �چرخ� در فارسی:
واژهٔ �چرخ� در فارسی میانه ( پهلوی ) به صورت čarx و در فارسی باستان چَشَرَ ( čaxra ) آمده.
این واژه با سانسکریت chakra ( چَکرا ) نیز هم ریشه است که به معنای �چرخ، دایره، حلقه� است.
در اوستایی ( زبان زرتشتیان ) نیز شکل آن čaxra ثبت شده است.
🔹 بنابراین �چرخ� یک واژه باستانی ایرانی است و ریشه در زبان های هندواروپایی ( شاخه هندوایرانی ) دارد.
📚 منابع:
Dehkhoda Dictionary ( لغت نامه دهخدا )
An Etymological Dictionary of Persian by Haim
Mayrhofer, "Etymologisches W�rterbuch des Altindoarischen"
- - -
🧭 بخش دوم: واژه های ترکی مانند ��evirmek� ( چوییرمک )
��evirmek� ( چوییرمک ) در ترکی:
این فعل به معنی �چرخاندن، برگرداندن، گرداندن� است.
مصدر آن �evirmek از ریشه فعل �evir - آمده که در زبان ترکی ( به ویژه ترکی اوغوز ) رایج است.
واژهٔ مشابه در ترکی باستان نیز وجود داشته.
🧩 اما این واژه در زبان ترکی ساخته شده و در خانواده زبانی ترکی قرار دارد، نه هندواروپایی.
- - -
🧩 آیا �چرخ� از ترکی گرفته شده؟
🔴 خیر. بر اساس داده های زبان شناسی تاریخی:
واژه �چرخ� ریشه ایرانی ( آریایی ) دارد.
از زبان های ایرانی باستان ( اوستایی، فارسی باستان ) و سانسکریت آمده و قدمت آن بسیار بیشتر از واژه های ترکی مانند چوییرمک است.
ممکن است شباهت معنایی یا ساختاری بین این واژه ها وجود داشته باشد ( مثل حرکت دورانی یا چرخش ) ، اما این نشانهٔ وام گیری نیست، بلکه هم معنایی تصادفی یا ساختاری است.
- - -
🌐 دربارهٔ کلمات دیگر:
1. چرخ فلک: ترکیب فارسی است. �فلک� نیز از ریشه عربی falak به معنی آسمان گردنده آمده.
2. دوچرخه: واژهٔ نوین فارسی ( ترکیب عددی چرخ ـه ) .
3. چشم چران: �چشم� �چران� ( از چریدن؟ نه احتمالاً از چرانیدن به معنی نگاه کردن مداوم ) .
📌 واژه �چران� در اینجا به چرخش چشم اشاره دارد اما ربط مستقیمی با �چرخ� یا فعل ترکی ندارد.
- - -
✅ جمع بندی
واژه ریشه توضیح
چرخ ایرانی باستان ( اوستایی: čaxra ) هم ریشه با chakra سانسکریت
�evir ( چوییر ) ترکی به معنای چرخاندن؛ از خانواده زبان های ترکی
شباهت معنایی؟ بله ولی ریشه زبانی متفاوت است
وام گیری؟ نه �چرخ� بسیار قدیمی تر از واژه های ترکی مشابه است
- - -