کلمهٔ فارسی �چرخ� ( čarx ) از ریشه ای کهن در زبان های ایرانی و ترکی باستان می آید:
- - -
⚙️ ریشه ایرانی
0 - 1– واژهٔ �چرخ� در فارسی میانه ( سیستم پهلوی ) به صورت čahr وجود داشته، به معنی �چرخ، دوران� و این شکل خود از زبان پروتو–ایرانی *čaxr�m و باستان تری از آن، پروتو–هندواروپایی *kʷ�kʷlos ( �چرخ، دایره� ) نشأت گرفته .
... [مشاهده متن کامل]
332 - 0– این عنصر در سانسکریت به صورت cakr� ( चक्र ) به معنی �چرخه، چرخ� نیز ظاهر شده که نشان دهندهٔ هم بستگی ژرف زبان شناختی در این حوزه است .
- - -
🌀 انتقال به ترکی و بازگشت به فارسی
491 - 0– در عثمانی ( ترکی دیرین ) کلمه به صورت ��arh� یا ��ark� مستقر شد. نکتهٔ جالب اینکه در برخی متون ترکی این کلمه با �و� در تلفظ هم ( مثل �چارخ� ) ثبت شده است .
708 - 0– همین ترکی عثمانی، در واقع با �برگردان� به فارسی آمده – یعنی در فارسی نوین بعضا پس از آموختن از منابع ترکی ( مثل �دوچرخه� از ترکی do - �arx یعنی چرخ دوگانه ) به زبان بازگشته. اما شاکلهٔ اصلی و معنای بنیادین همچنان ایرانی ( پارسی میانه ) است .
- - -
🎯 ارتباط با واژه های ترکی ( چویرمک، چورماخ، چوراخ )
– درخواستی کردید دربارهٔ واژه هایی مثل چویرمک یا چورماخ. . . این ها در واقع با �چرخ� اصلی ارتباط مستقیم ندارند. ظاهراً از �evirmek ( ترکی عثمانی/ترکی امروزی ) به معنی �گرداندن، چرخاندن� ساخته شده اند:
�evirmek در ترکی = �چرخاندن�
�evirmek در فارسی ( بعد از قرض گیری ) به شکل �چویرمک� یا �چورماخ� درآمده است.
بنابراین، �چرخ� اصل ایرانی دارد، اما حلقهٔ بعدی مفهومی در زبان ترکی بوده که معنای عملی �گرداندن� را داشته و به فارسی بازگردانده شده اند تا فعلی شوند با همین معنای عملی.
- - -
✅ جمع بندی
عنوان ریشه و مسیر
چرخ فارسی میانه čahr ← پارسی قدیم ← پروتو - ایرانی/هندواروپایی
انتقال به ترکی در عثمانی → �arh / �ark
بازگشت به فارسی در قالب �دوچرخه� یا �چرخاب�، حتی �چرخه فلک�
چویرمک / چورماخ / چوراخ قرضی از ترکی �evirmek ( گرداندن ) ← عملیات روی �چرخ�
- - -
📚 منابع معتبر:
Wiktionary:
> 968 - 11از فارسی میانه čahr ( ⟨چرخ⟩ ) ، از پروتو–ایرانی *čaxr�m، از پیوند نهایی باسانسکریت cakr� و پروتو - هندواروپایی *kʷ�kʷlos
همچنین همین منبع تصریح می کند:
> 2034 - 1در عثمانی و ترکی به صورت ��arh�, ��ark� ظاهر شده و معنی پایه—دوران، ماشین، انتقال حرکت—را حفظ کرده است
- - -
🎯 نتیجه نهایی:
واژهٔ �چرخ� ریشه ای پارسی کهن دارد و با دیرینگی چندهزارساله وارد ترکی نیز شده است. واژگانی مانند �چویرمک� یا �چورماخ/چوراخ� که امروزه در فارسی گفتاری می بینیم، نسخه ای عامیانه از مصدر ترکی �evirmek هستند که مفهومی عملی دارند ( �چرخاندن� ) . این ها همگی ریشهٔ اصلی شان به همان ریشهٔ ایرانی–هندواروپایی �چرخ� برمی گردد.
- - -
⚙️ ریشه ایرانی
0 - 1– واژهٔ �چرخ� در فارسی میانه ( سیستم پهلوی ) به صورت čahr وجود داشته، به معنی �چرخ، دوران� و این شکل خود از زبان پروتو–ایرانی *čaxr�m و باستان تری از آن، پروتو–هندواروپایی *kʷ�kʷlos ( �چرخ، دایره� ) نشأت گرفته .
... [مشاهده متن کامل]
332 - 0– این عنصر در سانسکریت به صورت cakr� ( चक्र ) به معنی �چرخه، چرخ� نیز ظاهر شده که نشان دهندهٔ هم بستگی ژرف زبان شناختی در این حوزه است .
- - -
🌀 انتقال به ترکی و بازگشت به فارسی
491 - 0– در عثمانی ( ترکی دیرین ) کلمه به صورت ��arh� یا ��ark� مستقر شد. نکتهٔ جالب اینکه در برخی متون ترکی این کلمه با �و� در تلفظ هم ( مثل �چارخ� ) ثبت شده است .
708 - 0– همین ترکی عثمانی، در واقع با �برگردان� به فارسی آمده – یعنی در فارسی نوین بعضا پس از آموختن از منابع ترکی ( مثل �دوچرخه� از ترکی do - �arx یعنی چرخ دوگانه ) به زبان بازگشته. اما شاکلهٔ اصلی و معنای بنیادین همچنان ایرانی ( پارسی میانه ) است .
- - -
🎯 ارتباط با واژه های ترکی ( چویرمک، چورماخ، چوراخ )
– درخواستی کردید دربارهٔ واژه هایی مثل چویرمک یا چورماخ. . . این ها در واقع با �چرخ� اصلی ارتباط مستقیم ندارند. ظاهراً از �evirmek ( ترکی عثمانی/ترکی امروزی ) به معنی �گرداندن، چرخاندن� ساخته شده اند:
�evirmek در ترکی = �چرخاندن�
�evirmek در فارسی ( بعد از قرض گیری ) به شکل �چویرمک� یا �چورماخ� درآمده است.
بنابراین، �چرخ� اصل ایرانی دارد، اما حلقهٔ بعدی مفهومی در زبان ترکی بوده که معنای عملی �گرداندن� را داشته و به فارسی بازگردانده شده اند تا فعلی شوند با همین معنای عملی.
- - -
✅ جمع بندی
عنوان ریشه و مسیر
چرخ فارسی میانه čahr ← پارسی قدیم ← پروتو - ایرانی/هندواروپایی
انتقال به ترکی در عثمانی → �arh / �ark
بازگشت به فارسی در قالب �دوچرخه� یا �چرخاب�، حتی �چرخه فلک�
چویرمک / چورماخ / چوراخ قرضی از ترکی �evirmek ( گرداندن ) ← عملیات روی �چرخ�
- - -
📚 منابع معتبر:
> 968 - 11از فارسی میانه čahr ( ⟨چرخ⟩ ) ، از پروتو–ایرانی *čaxr�m، از پیوند نهایی باسانسکریت cakr� و پروتو - هندواروپایی *kʷ�kʷlos
همچنین همین منبع تصریح می کند:
> 2034 - 1در عثمانی و ترکی به صورت ��arh�, ��ark� ظاهر شده و معنی پایه—دوران، ماشین، انتقال حرکت—را حفظ کرده است
- - -
🎯 نتیجه نهایی:
واژهٔ �چرخ� ریشه ای پارسی کهن دارد و با دیرینگی چندهزارساله وارد ترکی نیز شده است. واژگانی مانند �چویرمک� یا �چورماخ/چوراخ� که امروزه در فارسی گفتاری می بینیم، نسخه ای عامیانه از مصدر ترکی �evirmek هستند که مفهومی عملی دارند ( �چرخاندن� ) . این ها همگی ریشهٔ اصلی شان به همان ریشهٔ ایرانی–هندواروپایی �چرخ� برمی گردد.
چرخ از کلمه تورکی چویرمک یا چورماخ یا چوراخ ساخته شده
چویر
گوسفندارو ببر بچرن
چرخ و فلک
دوچرخه
چشم چران
چشمی که مثل چرخ اینور و اونور میره و دید میزنه
چویر
گوسفندارو ببر بچرن
چرخ و فلک
دوچرخه
چشم چران
چشمی که مثل چرخ اینور و اونور میره و دید میزنه
شیز، هیز، نظر بار
چشم چران عمار
✍️ Peeping Tom
دیدزن
دیدزنی
دیدزدن
دیدزنی
دیدزدن
شیز
هیز . . .
پسری که نگاه میکن منزورش چی
یه پسر هست خیلی نگاه میکن
مشاهده ادامه پیشنهادها (١٠ از ١١)