هوم

• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹

هوم ( هومَه ) چیزی بیش از یک گیاه یا نوشابه است، یک ایزد است. برایش قربانی می کردند و بخش های معینی از خون قربانی به آن تخصیص داده می شد. از آنجا که ایزد است، در اثر فشردن کشته می شود، برهماها همین را دربارهٔ سومَه می گویند. hi somo ghanati va enam etad tad abhisunvanti devo «سومَه خداست؛ با فشردنش کشته می شود. » ( Satapatha 3. 9, :4, 17 ) بنابراین، قربانی کردن هومه، قربانی کردنِ یک ایزدِ در حال مرگ برای ایزدی دیگر است. علاوه بر آن، پس از خیرات، موبد و مؤمن قربانی را به سلامتیِ زندگیِ بی پایان و رستاخیز می نوشند. این مفهوم از نظر «زونر»، شباهت فوق العاده ای با مراسم عشاء ربانی کاتولیک ها دارد. زونر نشان داده است که هومه از اهورامزدا به عنوان پدر ( یشت ۴۰۱۱ ) یاد می کند. باری به نظر اغراق آمیز می رسد که هومَه «پسر خداوند باشد، و خود را به پدر آسمانی، پیشکش کند. »
ریشه شناسی این واژه حاکی از آن است که این گیاه ماده ای بوده است که آن را می فشرده اند یا می کوبیده اند. چیستی هوم یکی از بحث انگیزترین موضوع ها در پژوهش های ایران شناسی به شمار می رود. بیش از یکصد گیاه پیشنهاد شده است، از جمله اِفِدرا، انواع انگور، شاهدانه، ریواس، هارمالین و جینسینگ.
موبدانِ عهدِ ساسانی بر این باور بودند که این گیاه انسان های پاک را می تواند به جهان دیگری رهنمون شود، چنان که می گویند کرتیر موبد بلندپایه زرتشتی با نوشیدن این نوشابه به دیدار جهان پس از مرگ رفت اما در کتیبه های کرتیر هیچ اشاره ای به نام هوم نشده است. به علت ارتباط آن با مکاشفات، برخی می انگارند که شاید این نوشابه را از گیاه شاهدانه به دست می آورده اند. تا کنون به طورِ یقین هوم با یکی از گیاه های معروف در علمِ گیاهشناسی مطابق داده نشده است. در پاره هفتم کتاب دینکرد آمده است که دو مرغ شاخه هوم را - که امشاسپندان، فروهر زرتشت را در آن جا داده بودند - از کوه اسنوند برداشتند و آن را بر آشیانه خود نهادند. آن شاخه بر بالای درخت با آن پیوند خورد و همیشه سبز بود. بنابراین شاید بتوان هوم اولیه را در گیاهان همیشه سبزی که بر روی درختان بلند می روییدند ( دارواش ) جست. اما به نظر می رسد در طول تاریخ و با مهاجرت هندو ایرانیان از زیستگاه سرد نخستین به سرزمین های گرم، گیاهان مختلفی به عنوان هوم استفاده شدند چنان که تعداد نامزدان شمرده شده هوم به بیش از ۳۰ می رسد. یکی از این نامزدان چنان که در منابع دارویی کهن چین ثبت شده، در آغاز سده دوم پیش از میلاد با نام شاهدانه ایرانی یا hu - ma از مرزهای شرقی ایران ( فرغانه ) وارد قلمرو چین شد و به دلیل آن که از فراورده های آن به عنوان غذا و دارو و کود و سوخت ( روغن ) و الیاف استفاده می شد خیلی زود گسترش یافت و رفاه و ثروت را برای مردمان غرب چین در پی داشت. این دانه کنجد ( Sesame ) بود. از نظر تاریخی این دوره زمانی با تلاش سکاهای شمال سرزمین پارت برای کوچ به جنوب که با مقاومت اشکانیان روبه رو شد مطابق است. در نتیجه شکست در برابر اشکانیان، سکاها به ناگزیر با دور زدن سرزمین پارت ها سرانجام خود را به سرزمینی رساندند که از آن پس به نام ایشان سیستان نام گرفت. این سکاها احتمالاً همان سکاهای «هئومه ورگا» هستند که داریوش از آنان به HAUMAVARGA نام می برد ( کتیبه DNa ) و محصول روغن کنجد آنان اهمیتی برابر روغن نهنگ در قرن ۱۸ یا نفت در زمان حاضر داشت.

قلعه به زبان محلی"قلامنیژه"یعنی قلعه منیژه نام دارد که مربوط به دوره ساسانی است سراسر کوههای اطراف را اثار باستانی دربرگرفته که عمده مربوط به قبل از اسلام است . مهمترین اثر نقاشی ها وتصاویر روی صخره کوهها ودرون غارهاست مربوط به 10هزارسال پیش . بقول پروفسورگریشمن که این اثار را دیده . تاریخ ایران از هومیان شروع میشودزمانی که سراسر ایران را دریایی بنام تیتیس دربرگرفته بودانسانها درون این غارها زندگی میکرده اند