مولوی

تمام اشعار مهم او، از جمله مثنوی معنوی و دیوان شمس، به زبان فارسی نوشته شده اند، با پاره هایی از عربی، ترکی و یونانی که در آن زمان در متون رایج بود.
براساس تحقیقات آنه ماری شیمل خاورشناس و مولوی شناس سرشناس آلمانی زبان مادری مولانا پارسی بوده است ( Annemarie Schimmel, The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi, SUNY Press, 1993, p. 193: "Rumi's mother tongue was Persian, but he had learned during his stay in Konya, enough Turkish and Greek to use it, now and then, in his verse. " )
همچنین فرانکلین لوییس زبان مادری مولانا را فارسی دانسته است ( Franklin Lewis: "On the question of Rumi's multilingualism ( pp. 315–317 ) , we may still say that he spoke and wrote in Persian as a native language, wrote and conversed in Arabic as a learned "foreign" language and could at least get by at the market in Turkish and Greek ( although some wildly extravagant claims have been made about his command of Attic Greek, or his native tongue being Turkish ) ( Lewis 2008:xxi ) . ( Franklin Lewis, "Rumi: Past and Present, East and West: The Life, Teachings and Poetry of Jalal al - Din Rumi, " One World Publication Limited, 2008 ) )
همچنین سید حسین نصر فیلسوف ایرانی و استاد علوم اسلامی در دانشگاه جورج واشینگتن آمریکا والدین مولانا را پارسی زبان می داند ( Seyyed Hossein Nasr, Islamic Art and Spirituality, SUNY Press, 1987. p. 115: "Jalal al - Din was born in a major center of Persian culture, Balkh, from Persian speaking parents, and is the product of that Islamic Persian culture which in the 7th/13th century dominated the 'whole of the eastern lands of Islam and to which present day Persians as well as Turks )
شیخ بهایی در ستایش مثنوی مولانا می فرماید :
من نمی گویم که آن عالیجناب هست پیغمبر ولی دارد کتاب
مثنوی معنوی مولوی هست قرآنی به لفظ پهلوی

اشک می بار و همی سوز از طلب
همچو شمع سربریده، جمله شب
( مثنوی، دفتر ششم، بیت های ۱۷۲۸ و ۱۷۲۹ )
وحدتِ عاشق فانی در معشوق، نزد مولانا، به شمع و شعله تشبیه شده است. شمع، سالکی است که به مرتبه ی فنا نایل نشده است و شعله، عشق الهی است که هستی موهوم سالک را محو می سازد و خداوند، شمع ساز است:
چون فناش از فقر پیرایه شود
او محمدوار، بی سایه شود. . .
شمع چون در نار شد کلی فنا
نه اثر بینی ز شمع و نه ضیا
( مثنوی، دفتر پنجم، بیت های ۶۷۲ و ۶۷۷ )
فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه ی مولانا، علی تاجدینی، ذیل شمع و شعله ی آن.
#مولانا

چنین خو از درخت تر بگیریم
ز سر خوردن درخت این برگ و بر یافت
ز سر خویش برگ و بر بگیریم
ز دل ره برده اند ایشان به دلبر
ز دل ما هم ره دلبر بگیریم
مسلمانی بیاموزیم از وی
اگر آن طره کافر بگیریم
دلی دارد غمش چون سنگ مرمر
از آن مرمر دو صد گوهر بگیریم
چو جوشد سنگ او هفتاد چشمه
سبو و کوزه و ساغر بگیریم
کمینه چشمه اش چشمی است روشن
که ما از نور او صد فر بگیریم
#مولوی

بلی تا تو چنینی من چنانم
به پیش کور هیچم من چنانم
به پیش گوش کر من بی زبانم
گلابه چند ریزی بر سر چشم
فروشو چشم از گل من عیانم
لباس و لقمه ات گل های رنگین
تو گل خواری نشایی میهمانم
گل است این گل در او لطفی است بنگر
چو لطف عاریت را واستانم
من آب آب و باغ باغم ای جان
هزاران ارغوان را ارغوانم
سخن کشتی و معنی همچو دریا
درآ زوتر که تا کشتی برانم
#مولوی

به ترکیه امروزی بوده است. مولوی در جهان به نام رومی معروف است چون خودش خودش را رومی لقب داده بود چون کشوری که در آن رشد کرد و فوت کرد و زن و بچه و خانه اش آنجا بود سلجوقیان روم بود

نفوذ مولوی فراتر از مرزهای ملی و تقسیمات قومی است. ایرانیان، افغان ها، تاجیک ها، ترکیه ای ها، یونانیان، دیگر مسلمانان آسیای میانه و مسلمانان جنوب شرق آسیا در مدت هفت قرن گذشته به شدت از میراث معنوی رومی تأثیر گرفته اند. اشعار او به طور گسترده ای به بسیاری از زبان های جهان ترجمه شده است. ترجمهٔ سروده های مولوی که با نام رومی در غرب شناسایی شده به عنوان «محبوب ترین» و «پرفروش ترین» شاعر در ایالات متحدهٔ آمریکا شناخته می شود.
بیشتر آثار مولوی به زبان فارسی سروده شده است، اما در اشعارش به ندرت از ترکی، عربی و کاپادوسیه ای یونانی نیز استفاده کرده است. مثنوی معنوی او که در قونیه تصنیف شده است یکی از عالی ترین اشعار زبان فارسی به شمار می رود. آثار او به طور گسترده در سراسر ایرانِ بزرگ خوانده می شود و ترجمهٔ آثار او در ترکیه، آذربایجان، ایالات متحده، و جنوب آسیا بسیار پرطرفدار و محبوب هستند.
جلال الدین محمد بلخی در ۶ ربیع الاول سال ۶۰۴ هجری قمری در بلخ یا وخش زاده شد. پدر او مولانا محمد بن حسین خطیبی معروف به بهاءالدین ولد و سلطان العلما، از بزرگان صوفیه و مردی عارف بود و نسبت خرقهٔ او به احمد غزالی می پیوست. وی در عرفان و سلوک سابقه ای دیرین داشت و چون اهل بحث و جدال نبود و دانش و معرفت حقیقی را در سلوک باطنی می دانست نه در مباحثات و مناقشات کلامی و لفظی؛ پرچم داران کلام و جدال با او مخالفت کردند. از جمله فخرالدین رازی که استاد سلطان محمد خوارزمشاه بود و بیش از دیگران شاه را علیه او برانگیخت. سلطان العلما احتمالاً در سال ۶۱۰ قمری، هم زمان با هجوم چنگیزخان از بلخ کوچ کرد و سوگند یاد کرد که تا محمد خوارزمشاه بر تخت نشسته، به شهر خویش بازنگردد. روایت شده است که در مسیر سفر با فریدالدین عطار نیشابوری نیز ملاقات داشت و عطار، مولانا را ستود و کتاب اسرارنامه خود را به او هدیه داد. فرانکلین لوئیس این حکایت را رد می کند و غیرواقعی می داند. وی به قصد حج، به بغداد و سپس مکه و پس از انجام مناسک حج به شام رفت. سپس با دعوت علاءالدین کیقباد سلجوقی به قونیه رهسپار شد و تا اواخر عمر همان جا ماندگار شد. مولانا در نوزده سالگی با گوهر خاتون ازدواج کرد. سلطان العلما در حدود سال ۶۲۸ قمری جان سپرد و در همان قونیه به خاک سپرده شد. در آن هنگام مولانا جلال الدین ۲۴ سال داشت که مریدان از او خواستند که جای پدرش را پر کند.