لولی

ای مرد دانشمند، تو، دو گوش از این بَربَند تو / مشنو تو این افسون که او ز افسون ما افسانه شد
زین حلقه نجهد گوش ها، کو عقل بُرد از هوش ها / تا سر نهد بر آسیا چون دانه در پیمانه شد
بازی مبین بازی مبین این جا تو جانبازی گُزین / سرها ز عشق جعد او بس سرنگون چون شانه شد
غره مشو با عقل خود بس اوستاد معتمد / کاَستون عالم بود او نالانتر از حنانه شد
من که ز جان بُبریده ام چون گل قبا بِدریده ام / زان رو شدم که عقل من با جان من بیگانه شد
این قطره های هوش ها مغلوب بحر هوش شد / ذرات این جان ریزه ها مستهلک جانانه شد
خامش کنم فرمان کنم وین شمع را پنهان کنم / شمعی که اندر نور او خورشید و مه پروانه شد
دیوان شمس

لولی های شهرکرمان تابستان ها در زمینی خالی نزدیک رادیو تلویزیون فعلی خیابان شهاب اقامت می کردند. آنگونه که در کتاب دکتر پورحسینی آمده است " یورت و گرت /yort/: محل توقف کولیها, محل استراحت احشام, محل قبیله و غیره. یورت یا گرت کولیها, محلی بود نزدیک مشتاقیه قسمت شمالی فلکه مشتاقیه که بعد ها به حسینیه تبدیل شد. در سابق کولیها در آنجا چادر می زدند. " ( ص 465 ) . کولی های کرمان از مدتها قبل در اطراف شهر کرمان ساکن شده و دست از سفرهای طولانی خود برداشته اند، از همین رو هویت خود را بتدریج از دست داده اند، زیرا گردش در ساختار هویتی او تأثیر فراوان داشت.
کولیان کرمان به هفت طایفه بزرگ تقسیم می شوند که کولی های شاه کرمی جیرفت از همه قدرتمندتر هستند. روزگاری هر طایفه برای خود کدخدائی داشت، اما کدخدای هفت طایفه از میان طایفه قنبری بود. طایفه های دیگر عبارتند از: طایفه زینعلی، گُرگندی، زرگر، آهنگر، گوباز
یکی از کارهای اصلی زنان کولی حجامت کردن و بادکش انداختن بیماران است. گاهی اوقات برای تزئین خالکوبی می کنند، اما از خالکوبی برای درمان هم استفاده می برند.
کار اصلی کولی ها آهنگری، سفیدگری، نجاری، خرّاطی و غربیل بندی است. کولی های کرمان غیر از ساختن ابزاری چون دوک، میل ورزشی، چوب وحقه وافور، چماق و امثال آنها به ساختن دهل هم می پردازند. گویش کولی های کرمان، نوعی گویش ساختگی است که فقط خود آنها معنی آن را درک می کنند و حالت رمزگونه دارد، از همین رو آنها ادبیات شفاهی ندارند. اما کولی ها خواندن و نواختن را دوست دارند و ترانه های عامیانه، نواها و نغمه ها را خوب به خاطر می سپارند و حافظه آنها بسیار قوی است.
کولیان کرمان در خواندن �غریبی� بیشتر به ترانه هایی علاقه دارند که خوش آواترند و کلمه غربت خیلی کم در این ترانه ها شنیده می شود. کولی های کرمان در مراسم عروسی، انواع ترانه ها، از واسونک های شیرازی تا آوازهای بلوچی را بسیار زیبا و خلاقانه می خوانند.

( تازیانه های سلوک، نقد و تحلیل قصاید سنائی، دکتر شفیعی کدکنی، زمستان ۱۳۸۳، ص۳۶۳. )

لولیه ( بی شرم و حیا وبی ادب ) ، خونه لولی ها ( کثیف و بی نظم وانضباط ) ، ساخت لولی ها ( بدرد نخور و بی دوام ) ، مثل لولی ها ( بیشتر قیافه ها رو میگن که خیلی با دیگران متفاوت باشد و از نظر دیگران هم زشت مثلا شقیقه های چکمه ایی خیلی غلیظ یا پوشیدن لباسهای خیلی ناجور )

از برابرهای یاد شده در بالا، �بیشرمی� و �بی حیایی� و �بی آزرمی� را پیامد چیرگی کیش اسلام و آیین های آندر فرهنگ توده ی مردم و گونه ای کژدیسگی در آرش های گوناگون واژه ی �لولی� می دانم.