فشنگ

�فشنگ: تیر باروتی که در تفنگ گذارند�
ریشهٔ آن از فارسی میانه و پهلوی به صورت pašang / pašaŋ آمده است.
🔹 در فرهنگ ریشه شناسی دکتر معین نیز ذکر شده که �فشنگ� از واژهٔ کهن ایرانی آمده است، نه ترکی.
- - -
۲. بررسی ریشهٔ واژه
فارسی میانه: در متون پهلوی واژهٔ pašang به معنای �پرتاب، افکندن� وجود دارد.
از همین ریشه، �فشنگ� به معنای چیزی که پرتاب می شود ( تیر، گلوله ) شکل گرفته است.
این واژه کاملاً در چارچوب تحول واجی زبان های ایرانی ( پهلوی → فارسی دری ) قابل توضیح است.
- - -
۳. واژهٔ ترکی �fişek�
در زبان ترکی امروز ( استانبولی و آذری ) واژهٔ fişek به معنی �فشنگ، ترقه، باروت دان� به کار می رود.
این واژه وام واژه ای از فارسی است که در دوره عثمانی وارد ترکی شده.
( 📚 منبع: Nişanyan S�zl�k، فرهنگ ریشه شناسی معتبر ترکی )
خود نیسانیان صریحاً می نویسد: fişek ← fars�a �feşeng�
یعنی ترکی این واژه را از فارسی گرفته، نه برعکس!
- - -
۴. جمع بندی
✅ �فشنگ� واژه ای اصیل ایرانی ( پهلوی → فارسی ) است.
✅ �fişek� در ترکی وام واژه ای است که از فارسی گرفته شده.
❌ ادعای اینکه ریشهٔ آن ترکی باشد، جعل و بی اساس است.
- - -
منابع معتبر برای رد این ادعا:
1. دهخدا، لغت نامه.
2. برهان قاطع.
3. دکتر معین، فرهنگ فارسی.
4. Nişanyan S�zl�k ( فرهنگ ریشه شناسی ترکی ) .
5. Mackenzie, A Concise Pahlavi Dictionary ( ریشهٔ pāšang در پهلوی ) .
- - -

• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹

• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹

که تف بهنجد و دارد گلوله پیش آهنج
آفریده مردمان مر رنج را
پیشه کرده رنج جان آهنج را.
گفت فردا نشتر آرم پیش تو
خود بیاهنجم ستیم از ریش تو.
رودکی.
خوب گفتن پیشه کن با هر کسی
کاین برون آهنجد از دل بیخ کین.
ناصرخسرو.
بدو گفت شنگل که ما را بلاست
که بر بوم ما بر یکی اژدهاست
بخشکی و دریا همی بگذرد
نهنگ تف آهنج را بشکرد.
کمان بفکن از دست و ببر بیان
بیاهنج و بگشای بند از میان.
فردوسی.
باز کز دست تو پرّد نه شگفت ار بهوا
بدو چنگال ز سیمرغ بیاهنجد بال.
چون جام بکف گیری از زر بشود قدر
چون تیغ برآهنجی از خون برود هین.
چون برآهنجی شمشیر و فروپوشی درع
پشت و روی سپهی اصل و فروع ظفری.
فرخی.
که گر سیر بر سنگ آهن ربای
بمالی نیاهنجد آهن ز جای.
اسدی.
دل پرمهر برآهنجد از تن
بسان سنگ مغناطیس آهن.
پس آنگه پیش ویرو کس فرستاد
بخواند و کرد او را یک بیک یاد
بفرمودش که خواهر را بفرهنج
بشفشاهنگ فرهنگش درآهنج.
( ویس و رامین
آفرین بادا برآن شمشیر جان آهنج تو.
قطران.
بدست راد تو اندر حسام جان آهنج
بدان صفت که بود در میان بحر نهنگ.
کمال اسماعیل.